Het herstel van het regenwoud van Maleisisch Borneo

De mens grijpt in!

In 2007 is de organisatie Trees for All op het noordelijke deel van Borneo begonnen met het herstellen van 1.000 hectare regenwoud. Inmiddels zijn de eerste 340 hectare hersteld en is een begin gemaakt met het volgende deel van de heropbouw van het tropische regenwoud van Maleisië.

Het te herstellen bos ligt in de Maleisische deelstaat Sabah en grenst aan Danum Valley, een sinds 1995 beschermd stuk regenwoud. Danum Valley kent een rijke biodiversiteit. Zo komt hier nog de inmiddels ernstig bedreigde Sumatraanse neushoorn voor, naast de Maleise olifant en – beer, de Orang Oetan en de Nevelpanter. Hiernaast komen er zo’n 275 vogelsoorten voor waaronder alle acht de variëteiten van de Bornese Dubbelneushoornvogel. Het originele regenwoud, zoals te vinden in het Danum Valley Forest reserve, telt per hectare zo’n 200 boomsoorten waaronder de ‘Nenga Gajah’ een kleine palmsoort die slechts op drie plaatsen in de wereld voorkomt.

Danum Valley is zo’n oase van biodiversiteit te midden van een zwaar gedegradeerd gebied met een totale omvang van ca. 30.000 hectare (dat wil zeggen circa 6 maal de Hoge Veluwe). Dit omringende gebied is in de jaren vijftig en zestig van de vorige eeuw zwaar beschadigd door ongecontroleerde kap. Door het verdwijnen van de natuurlijke zaadbomen en door overwoekering door klimplanten en lianen kunnen de meeste boomsoorten niet meer op natuurlijke wijze terugkomen.

Gelukkig wordt er sinds enige jaren gewerkt aan het herstel van dit omliggende gebied. Dit gebeurt in samenwerking met de Yayasan Sabah Foundation en wordt ondersteund door Trees for All (voorheen Trees for Travel). De Stichting Yayasan Sabah heeft ten doel de natuurlijke rijkdommen van de deelstaat Sabah te beschermen en duurzaam te exploiteren. Uit deze exploitatie betaalt zij ondermeer de medische zorg en het onderwijs in de deelstaat. Door herstel van het bos worden de leefgebieden van de genoemde bedreigde soorten hersteld en vergroot en krijgt Danum Valley een natuurlijke buffer. Het weer inbrengen van oorspronkelijke (inheemse) boomsoorten draagt ook bij aan het herstel van de beschikbaarheid van voedsel voor zoogdieren, vogels, reptielen en insecten. Zo worden weer vruchtdragende boomsoorten aangeplant waarvan naast de dieren ook de lokale bevolking kan oogsten.

De aanpak

Het bosherstel bij Danum Valley is uniek in de wereld. Nog nooit eerder heeft in de tropen op een dergelijke schaal rehabilitatie plaatsgevonden met gebruikmaking van lokale boomsoorten. Met dit project wordt tevens ervaring opgedaan betreffende duurzaam beheer van tropisch regenwoud. Ervaring die belangrijk is voor het beheer van tropische bossen elders. Volgens dit systeem van “enrichment lineplanting” worden in het beschadigde bos de oorspronkelijke boomsoorten teruggeplant, voornamelijk behorende tot de familie van de meranti. In het nabijgelegen Danum Valley Field Centre wordt onderzoek gedaan om de plant- en kweekmethoden te verbeteren.

De eerste 100 hectare

De eerste 100 hectare via Trees for All zijn begin 2009 gerealiseerd. Het enige punt van aandacht in dit gebied is nog het kappen van de klimplanten. Om de maand worden de lijnen nagelopen om te kijken of ze niet overwoekerd worden. Na 2010, 3 jaar na aanplant, is ook dit niet meer nodig en zijn de bomen zo groot dat ze geen last meer hebben van klimplanten en onkruid. Daarna hoeft men alleen nog maar de wegen en de grenzen van het gebied te onderhouden.

Training van de medewerkers

De werknemers van Infapro, diede aanplant uitvoeren, krijgen een aanvullende opleiding. Zo moeten zij belangrijke boomsoorten kunnen herkennen. Het is uiteraard onzinnig om boompjes die nog in het gebied voorkomen en die van waarde zijn voor het uiteindelijke bos te gaan kappen als een lijn wordt uitgezet en deze vervolgens opnieuw te planten. De medewerkers moeten zo het verschil leren tussen “kreupelhout” en waardevolle bomen. Ze worden ook getraind voor de verschillende type maatregelen die zij in het bos uitvoeren. Bijvoorbeeld de menging van de boomsoorten en welke boom er in de groei moet worden geremd als er twee nog aanwezige waardevolle bomen te dicht op elkaar staan. En uiteraard training voor het aanplanten zelf. Niet onbelangrijk is dat de medewerkers straks ook worden ingeschakeld bij het meten van de hoeveelheid biomassa in het bos. De omvang van de bomen en struiken is immers bepalend voor de hoeveelheid opgeslagen CO2.

Uitbreiding met 240 hectare

De werkzaamheden voor het herstel van nog eens 240 hectare bos zijn in 2009 begonnen. De grenzen van het gebied zijn bepaald. Er is een inventarisatie gemaakt van de nog waardevolle soorten. De lijnen zijn uitgezet waar de jonge boompjes moeten worden geplant en vervolgens zijn hier de klimplanten en woekeraars gekapt en zijn de boompjes gemarkeerd die kunnen blijven staan. Vervolgens is bepaald hoeveel boompjes van welke soorten moeten worden opgekweekt en zijn de eerste 14.445 bomen op de kwekerij aan het groeien, met exotische namen als: Kapur paji, Selangan jangkang, Gagil, Urat mata, Seraya daun mas, Majau, Kawang jantung, Selangan batu merah, Kendolon, Mata kuching, Durian, Belimbing hutan. Zo’n 70% van de boompjes is opgekweekt uit zaden en de resterende 30% is als zaailing uit het bos van Danum Valley gehaald.

Effect op biodiversiteit

Hoewel hier nog weinig harde gegevens over bekend zijn, is er wel de indruk dat het bosherstel een positief effect heeft op de biodiversiteit. Er is een studie van Edwards et al. (in press), waarin verslag gedaan wordt van onderzoek naar de biodiversiteit van vogels in verschillende typen bos 15 jaar nadat herstel heeft plaatsgevonden volgens het principe van het Infapro-Trees for All bos. De drie bostypen die met elkaar zijn vergeleken, zijn primair bos (Danum Valley) waarin niet gekapt is, hersteld bos (Infapro) en natuurlijk gedegradeerd bos (gekapt bos dat nauwelijks uit zichzelf herstelt, dus het uitgangspunt van het bos voor herstel). Het resultaat van de studie is dat de soortenrijkdom en soortendiversiteit hoger is in de herstelde bosgebieden dan in nog niet herstelde bosgebieden.

Eén van de belangrijkste conclusies van de auteurs is dan ook:

“so (we) are confident that our results provide the first indication that rehabilitation planting of tropical forests can successfully reverse impacts of logging on biodiversity by promoting succession of faunal communities towards those found in unlogged forest. Moreover, this pattern was evident within fifteen years of rehabilitation being implemented, suggesting that the biodiversity benefits of this form of management can accrue rapidly.”