Zomers lang varen en in een van de vele haventjes overnachten. Op de schaats staan als er een laagje ijs ligt en elk jaar hopen op een Elfstedentocht. Fryske dúmkes eten en genieten van een kruidenbittertje. Skûtsjesilen, fierljeppen en sterren kijken… Heerlijk uitwaaien tijdens het wadlopen om vervolgens weer op te warmen in een knus café… Wij zijn uitgenodigd om de inwendige batterij op te laden in Friesland tijdens de donkere maanden van het jaar. Want Friesland is niet alleen de moeite in de zomer, is het idee. Na dit weekend zijn wij ook overtuigd: Friesland is de ideale provincie om er, ook in het najaar, even lekker tussenuit te gaan! Hoe je dat precies gaat doen, bepaal je zelf, maar wij delen alvast zeven leuke ervaringen met je.
Wolkom in Fryslân
Opladen Friesland Style heeft in mijn geval niet veel te maken met een zoektocht naar bezinning en innerlijke rust. Ik ga niet mediteren aan het IJsselmeer of de stilte ervaren tijdens een overnachting in een Friese kerk. Ik ga opladen in Friesland: even nieuwe fysieke, mentale en emotionele energie opdoen. En daarvoor ga ik een aantal energieke november-avonturen beleven! Midden in de natuur, op het water, in de elf steden en wandelend langs de Waddenzee, met mijn voeten in de klei en mijn hoofd in de wolken.
Ik stap voor een weekendje uit de drukte en hectiek van alledag en trotseer het najaarsweer als een echte Fries. Dat begint al met de treinreis naar Leeuwarden, die in mijn geval 3,5 uur duurt vanaf Brabant, met maar één enkele overstap op station Zwolle of in Utrecht. Dat betekent dat er volop tijd is voor een babbeltje, wat scrollen en een goed boek. Op het programma staat Friesland verkennen vanaf het water en het land, en niet alleen streekproducten, maar ook een beetje cultuur proeven.
Ontdek parels van steden en dorpen, zoals het historische Dokkum
Opladen, Friesland Style
Opladen Friesland Style doe je door verschillende plaatsen te bezoeken en lekker actief bezig te gaan. Je zult gaandeweg ontdekken dat Friesland ook heel wat culturele verrassingen in petto heeft. De nieuwe musical De Tocht, de nationale première van lichtshow SPARK, de 11fountains, musea in alle soorten en maten en veel andere leuke adressen. Maak je op voor een weekend vol verrassingen.
Ik geef je zeven tips om optimaal te kunnen genieten van jouw weekend Opladen Friesland Style!
- Ervaar de Elfstedenkoorts tijdens een spektakelmusical
- 11fountains cityhoppen: wandel door historische stadjes en smul van streekproducten
- Laat je door Leeuwarden leiden door een enthousiaste gids
- Wadlopen: want ploeteren door het slik, dat is pas opladen!
- Opladen in de natuur: met een e-chopper door De Alde Feanen
- Mediteren voor wie niet stil kan zitten: doe mee aan een SUP clean-up
- Cultuur snuiven: bezoek het werkende planetarium van Eise Eisinga
Elfstedenkoorts
Bij aankomst op het station in de Friese hoofdstad loop je direct tegen de Love fontein. Twee zeven meter hoge hoofden in een fontein van mist. Een jongen en een meisje met gesloten ogen tegenover elkaar, dromend van de toekomst. Het is een van de werken die enkele jaren geleden in alle elf de Friese steden verrezen zijn; een legacy van Leeuwarden Culturele Hoofdstad van Europa in 2018.
Wij trappen het weekend af bij Sophias in Leeuwarden, tegenover het station, waar betaalbare klassieke gerechten geserveerd worden, prachtig opgemaakt en met de mooiste ingrediënten. In de ruime buitentuin, the City Garden, kun je ‘s zomers heerlijke hapjes en drankjes bestellen terwijl je tussen de locals zit. Binnen is de Urban bistro al net zo gezellig. Na een heerlijke maaltijd brengt een elektrische taxi ons tot aan de voordeur van het Friso Theater, dat speciaal gebouwd werd voor De Tocht: een musical over de magie van de Elfstedentocht. Een ideaal begin van je weekend Friesland, want in het theater word je compleet ondergedompeld in het Friese culturele erfgoed. Hier komt de Tocht der Tochten tot leven, met als belangrijkste doel de wereldberoemde Elfstedentocht en de verbroederende magie voort te laten leven in de herinnering van komende generaties. Want de Elfstedentocht is meer dan een zeldzame wedstrijd op de schaats. Dat moet worden beleefd, en worden herinnerd.
En dat doen ze goed in Friesland. Hier leer je beter begrijpen wat de Elfstedenkoorts inhoudt! Dat de Elfstedentocht zich kenmerkt door extreme uitersten. Van de warmte en het feest in de Friese steden tot de kou en eenzaamheid op de kilometers ijs daartussen. Deze Friese musical vertelt een verhaal van afzien, doorzetten en de kracht van vriendschap, in een decor à la Soldaat van Oranje. Het speciaal gebouwde theater heeft niet alleen een mega ijsvloer met full floor projectie, maar ook een 360 graden draaiende ijsvloer, waarbij de warmte die vrijkomt bij het maken van ijs, gebruikt wordt om de zaal te verwarmen. Tip: download vooraf de speciale ‘Close App’ en kijk ook eens de film De Hel van ’63. Zo wakker je de Elfstedenkoorts al weken van te voren aan!
De Love fontein in Leeuwarden, tussen het station en Sophias
Zonsopkomst Slotermeer (foto: Joris van Bennekom)
Het ijzingwekkend mooie decor van de Friese 11 steden: hier het keerpunt in Dokkum (foto: Joris van Bennekom)
De cast tijdens het eind-applaus; wat een fantastische musical!
Cityhoppen – 11 fonteinen in de beroemde 11 steden
De Elfstedentocht leidt de schaatsers, zoals de naam al direct verraadt, door alle elf de steden die Friesland rijk is. Deze elf steden zijn niet gebaseerd op grootte, maar eerder op hun historische betekenis en natuurlijk hun plekje in de legendarische Elfstedentocht. Het zijn steden die qua omvang misschien klein lijken, maar daardoor wel de charme van een dorp behouden.
In elk van die steden pronkt sinds vijf jaar een fontein. Voor dit kunstproject met de officiële benaming 11fountains werd elke fontein door een andere kunstenaar ontworpen, ‘passend’ bij het karakter van de stad. Wie met de trein aankomt in Leeuwarden, ziet direct de mistfontein Love. De mist refereert aan de nevel die ‘s morgens vroeg vaak boven de Friese velden hangt. In Sneek vind je de Fontein van Fortuna ook moeiteloos bij de Waterpoort. Op een bol midden in het water staat een man met een Hoorn des Overvloeds. De gouden bol draait voortdurend om zijn as, wat refereert aan het water dat een onberekenbare kracht vormt. Het symboliseert de grillige wendingen van voorspoed en tegenslag. De Oortwolk in Franeker en de IJsfontein in Dokkum staan iets verdekt opgesteld; niet langs het water of bij het keerpunt, maar beide naast de kerk – wat het iets lastiger maakt, omdat er daar meerdere van zijn. Uit de abstracte IJsfontein spuit overigens geen water of ijs, maar op de koperen huid van de sculptuur worden ijslaagjes gevormd. Omdat de energie voor het kunstwerk van zonnepanelen komt, heb je dus eigenlijk ijs op zonne-energie en werkt de fontein het best als de zon schijnt.
De 11fountains beogen overigens hetzelfde doel als de musical: de magie van de Elfstedentocht doorgeven aan de volgende generatie. Het is een van de manieren om de meest legendarische schaatsroute ook zonder natuurijs te beleven. De ene fontein kun je beklimmen, op de volgende kun je tekenen en weer een ander kun je doorheen lopen. Neem ook even de tijd om op Spotify naar de nieuwe podcast over de fonteinen te luisteren. In deze podcast-serie word je in 11 minuten bijgepraat door een Friese stadsbewoner, die het verhaal van de fontein en andere hoogtepunten uit de stad vertelt. Ook is elke fontein startpunt van een korte wandelroute door het centrum, met onderweg genoeg tijd om een museum of knus café in te duiken.
Zo bezoeken wij pelgrimsstad Dokkum voor een kleine tijdreis. Een stad die eeuwen geleden direct aan zee lag en erg rijk was. Tegenwoordig is Dokkum vooral bekend als onverwacht hippe hidden gem. Dwaal door de charmante straatjes van het historische stadje, shop in de vele speciaalzaken en boetiekjes en lunch aan het water. Of bij De Waegh, gevestigd in de oude boterwaag van Dokkum, maar tegenwoordig een hip Grand Café. We lopen nog een rondje over het puntgave verdedigingswerk, langs de molen Zeldenrust, een van de toegangspoorten, kanonnen uit de 19e eeuw en prachtige doorkijkjes. Door het pittoreske centrum vol gemoedelijke terrasjes, langs het keerpunt van die bizarre Elfstedentocht, terug naar De IJsfontein, waar de bomen rood kleuren in het najaar, een subtiele verwijzing naar Bonifatius en zijn volgelingen.
Het volgen van de fonteinen is een leuke manier om de Friese elf steden of een deel ervan te ontdekken. Na een kwart eeuw dooi is gebleken dat je de tocht der tochten ook op heel andere manieren kunt afleggen: van varen en motorrijden tot zelfs suppen of zwemmen! Het Elfstedenpad is er voor wandelaars, of fiets je eigen editie van de Fietselfstedentocht langs alle Elfsteden van de provincie. Niet elke Friese stad is met de trein bereikbaar, maar Leeuwarden, Sneek en Franeker zijn dat wel. Restauranttip: Markt23 in Sneek. In het hart van het restaurant is te zien hoe alle gerechten vers worden bereid met streekproducten. Een beleving op zich.
De Love fontein in Leeuwarden
De IJsfontein in Dokkum en De Oortwolk in Franeker
Lunchtip: Grand Café De Waegh
Hoe mooi moet het zijn om hier aan te komen als Elfstedenschaatser?
Het keerpunt van de Elfstedentocht op De Zijl
De Fontein van Fortuna in Sneek
Dinertip: Markt23, een restaurant dat genot brengt in goed gezelschap
Alle liefs uit Leeuwarden
We overnachten in hotel Via Via in het centrum van Leeuwarden, naast het oude postkantoor Post Plaza, een hotel dat toeristen lokt met de slogan ‘Just a Room’. Het is een energiek alternatief voor de standaard hotelervaring en bewijst dat minder service niet betekent dat je hoeft in te leveren op comfort. Met een digitale check-in (link op je telefoon) stap jij zo je kamer binnen, met een fris opgemaakt bed, enorme regendouche en zachte handdoeken. Beneden vind je een winkeltje voor het ontbijt of snacks. Just a shop. In de ochtend is er een yoghurtbar, maar ook koffie of thee, verse croissantjes en muffins, en je ontmoet andere gasten in de gezellige huiskamer.
Een stadswandeling is de leukste introductie op Leeuwarden, waarbij je direct allerlei leuke ins-en-outs over de stad leert kennen. De free tours starten bij de Oldehove-toren en je kunt, zoals de naam al doet vermoeden, gratis aansluiten. Je betaalt, achteraf, wat jij het waard vindt. De lokale gidsen nemen je met liefde mee naar de onbekende schatten van de stad en vertellen je de mooiste verhalen over de geschiedenis en cultuur van Leeuwarden. Onze enthousiaste gids Henk Leutscher is de oprichter van A guide to Leeuwarden en hij vertelt met veel humor en nog meer trots over zíjn Leeuwarden, over de link met het Koningshuis en over beroemde Leeuwarders. Tijdens de tour ontdek je verborgen steegjes, gedichten, streetart én de Miniature People. De mini mensen zitten verstopt op de meest onverwachte plekken; je zou er zo aan voorbij lopen. Dus als je iemand geïnteresseerd naar een muur, een richeltje of een regenpijp ziet kijken, is de kans groot dat hier een paar miniatuur poppetjes verstopt zitten.
Natuurlijk bezoek je in het levendige centrum van Leeuwarden ook highlights als de Blokhuispoort, het Fries Museum of het Princessehof. Met de voormalige gevangenis als decor is de Blokhuispoort aan een tweede leven begonnen als restaurant (Proefverlof), hostel (Alibi) en bibliotheek. Pop-up shops en creatieve bedrijven vinden er alle ruimte. In het Fries Museum ontdek je de Fries in jezelf. Hier leer je alles over de elf steden en het platteland, de haat-liefdeverhouding met het water, de zoektocht naar het typisch Friese en de plek van Friesland in de wereld. Het Princessehof doet nu dienst als keramiekmuseum, maar was in de 18e eeuw het stadspaleis van de stammoeder van het Nederlandse koningshuis: Maria Louise van Hessen-Kassel, prinses van Oranje-Nassau. In 1898 werd in hetzelfde pand bovendien de wereldberoemde graficus Maurits Escher geboren.
‘Gewoon een kamer’: slim, vrolijk en met leuke details
De Oldehove: niet alleen scheef, maar ook nog eens krom – vandaag de dag de trots van Leeuwarden
De prachtige tuin van het Sint Anthonygasthuis – een oase van stilte in de binnenstad
Een wandeltour door Leeuwarden: de beste manier om de stad te ontdekken
De Bollemanssteeg (Bolle=stier) is omgetoverd tot Poëziesteeg
Doen: het Princessehof en de Blokhuispoort bezoeken
SPARK
Wat er toevallig ook is dit weekend, is de nationale première van globaal fenomenaal lichtkunstwerk Spark. Het eerste weekend van november toverde kunstenaar Daan Roosegaarde het plein voor de Oldehove om tot een kleurrijk feest voor jong en oud. Dit moderne vuurwerk van biologisch afbreekbare sparks (bellenblaas), lijkend op duizenden vuurvliegjes, heeft een hypnotiserende werking. Geniet van dit milieuvriendelijke spektakel.
SPARK Leeuwarden: supermooi, maar toch heel wat minder spectaculair dan vuurwerk
SPARK – biologisch afbreekbare sparks als eco-alternatief voor vuurwerk
De nationale première van lichtshow SPARK
SPARK Leeuwarden – een zwerm van duizenden fonkelende lichtjes die omhoog dwarrelen langs de iconische Oldehove
Haren in de wind
Als je aan het Waddengebied denkt, dan denk je natuurlijk aan wadlopen. Ploeteren door het slik en over het wad, dat is pas opladen. In de herfst of de winter is het niet vanzelfsprekend dat je kunt wadlopen. Niet alleen het weer kan roet in het eten gooien, ook de getijden zijn ongunstiger en de waterstand hoger. Dat er vaak een frisse zeewind waait in het open gebied en het weer onstuimiger is, is voor de Friezen geen reden om binnen te blijven, maar juist een aanleiding om eens goed uit te waaien.
Waar je ‘s zomers loopt in korte broek en canvas gympen -laarzen blijven hangen in het slik- kies je ‘s winters voor hoge basketbal schoenen (type Converse All Stars) of een neopreem pak en een wind- en waterdicht jack. Wij gaan vooral door de kwelder, en kunnen dus ook laarzen dragen. Je draagt een korte broek of een oude (donkere) broek, die nat en vies mag worden. Een warme trui en een wind- en waterdichte jas. En denk aan iets voor je hoofd tegen zon, regen en kou. Voor na de wadlooptocht zorg je best voor een handdoek en een droge set kleren.
Voor het wadlopen hebben we afgesproken met de ervaren gidsen Gjalt Walda en Wietske en Adriaan de Vries van Wadloop Centrum Fryslân. Ze zijn merkbaar trots op hun Waddengebied en begeleiden ons enthousiast in ons wadloop-avontuur. Zij lopen de wadlooptochten vrijwillig, want uit principe vinden ze dat ze geen slaatje hoeven te slaan uit het werelderfgoed. Het gebied is te bijzonder voor die gekkigheid. En zo ontmoet je zomaar de nuchtere Fries en kom je erachter wat het is om in oprjocht minske te zijn. Een oprecht mens dus. Laat het idee dat Friezen stug en nors zijn maar varen, want de Friezen die ik tegengekomen ben, zijn juist heel open, eerlijk en nuchter.
We parkeren de auto’s op een verlaten dijk aan de Waddenzeekust van het vasteland, op een winderige plek in het open landschap bij het dorpje Blije. Voor ons de Friese Waddenkust met zijn kwelders, achter de dijk het terpdorpenlandschap. We starten onze zwerftocht door de kwelder naar de Terp van de Toekomst, de Terp fan de Takomst op z’n Fries. Hier is veel kwelder, dat is de plek aan zee tussen droog en nat waar nog begroeiing is. Je vindt kwelders, een synoniem voor het woord schorren dat wij gebruiken in het zuiden, niet alleen langs de Friese kust, maar ook op de Waddeneilanden en langs delen van de kust van Duitsland en Denemarken waar geen betonnen dijken of natuurlijke duinen zijn. Vroeger bestond zeker een kwart van Nederland uit kwelders, maar verreweg de meeste zijn al eeuwen geleden ingedijkt, waardoor het resterende kweldergebied zeldzaam is met een unieke flora en fauna. Door het regelmatige zoutbad groeien er op de kwelder alleen maar planten die tegen zout in de bodem kunnen. Voor zowel kustvogels als weidevogels is de kwelder een uitstekende plek. De ganzen zorgen voor passende ‘muziek’ bij de schitterende vergezichten waarop je als wandelaar wordt getrakteerd.
Even verderop staan we dan op het wad, in een heus niemandsland op de bodem van de Waddenzee. We staren over het Dantziggat, met als extraatje de in het zonlicht badende vuurtoren van Hollum op Ameland. Het waddengebied zelf is trouwens ook bijzonder. Bossen staan bekend als de longen van de aarde, maar wist je dat het wad 1/6e deel van die long vormt? Vol trots vertellen de getrainde gidsen over dobbe’s en pingoruïnes, over het belang van de kwelder voor de populatie vogels, over de terpen en het wad. Laat je betoveren door het magische waddenlandschap dat geen dag hetzelfde is en ontdek de relaxende werking van ploeteren over het wad. Het is vooral het genieten van stilte, de wind in je gezicht en het mooie uitzicht dat wadlopen zo bijzonder maakt. Dat je na een paar uur wandelen helemaal onder de modder zit, is maar een tijdelijke herinnering totdat je kleren gewassen zijn. Wat overblijft is een ervaring om nooit te vergeten.
In het Waddengebied kun je veel ganzensoorten tegenkomen. Vandaag zit de kwelder vol met brandganzen
Door de kwelder richting wad
Op de laagste plekken vind je zeekraal en kiezelwieren
Op de hogere plekken groeien planten als lamsoor, zeealsem en zeeaster, hier komt alleen zeewater bij hoge vloed
Schapen op de kwelder en de in het zonlicht badende vuurtoren van Ameland
Onze doorgewinterde wadloopgidsen – voor hen is er niks mooier dan hun geliefde Friesland
Terp van de Toekomst: een buitendijkse belevingsplek – een plek om oude verhalen te vertellen en nieuwe te maken
Terp van de Toekomst, Terp fan de Takomst op z’n Fries
Een dobbe of pingo(ruïne), een poel op een rij met een aantal andere waterplassen
Opladen in de natuur – met een e-chopper door De Alde Feanen
Als natuurliefhebber zit je gebakken in Friesland; de natuur is altijd dichtbij. Vanuit de reuring van de steden sta je zomaar aan zee, in het bos of midden tussen de weilanden. Geen prikkels van deadlines, verkeer en afspraken, maar rust en ruimte. Om je heen én in je hoofd. Je kan de meeste natuurgebieden het best per fiets of lopend verkennen. Maar wil je een keer op een andere manier de natuur ervaren? Bij de Twirre in Earnewâld kun je e-choppers huren, misschien ken je ze wel. Het zijn elektrische, stoere brommers met een hoog stuur. Het leuke aan het cruisen op e-choppers is dat ze elektrisch zijn en dus geen herrie maken. Dat maakt ze zeer geschikt om door een natuurgebied te rijden, uiteraard wel netjes op de paden. En het is ook heel leuk om te doen.
Je rijdt er zó op weg, want de bediening is eenvoudig en met een snelheid van maximaal 30 km/uur heb je ook nog tijd om lekker om je heen te kijken. We rijden over de rustige landweggetjes en schelpenpaadjes van het nationaal park. Langs de typische Bosman-molentjes, het kalme rietlandschap en de stille watertjes. Je kunt rondom de Leijen of het Bergumermeer, een ontspannen tochtje op de stille en comfortabele e-chopper met leuke tussenstops zoals de uitkijktoren of een van de vogelkijkhutten. Vraag voor de zekerheid na of het mogelijk is te rijden in de winterperiode, want op een e-chopper kan het erg koud zijn. Na een poosje rijden door De Alde Feanen zijn je wangen koud en tintelen je vingertoppen, snak je naar warme chocolademelk en tegelijkertijd heb je energie voor tien.
Ik merk dat ik al aardig Fries begin te denken, want wat moet het mooi schaatsen zijn hier op het ondiepe water!
Met een e-chopper door de Alde Feanen, een oud veengebied
Nationaal Park De Alde Feanen
Heerlijk naar buiten om vervolgens weer op te warmen in een knus café…
SUP clean-up
En er zijn veel meer manieren om op een leuke manier lekker buiten bezig te zijn. Suppen is razend populair in Friesland en kan ook in de winter. Zet koers richting de geliefde waterdorpen zoals Grou, Heeg en Stavoren, waar het ‘s zomers gezellig druk is, en in de winter heerlijk rustig. Iedereen kan suppen; al is het misschien even zoeken naar balans. Wie het spannend vindt om te staan, supt lekker op zijn knieën. Een groot voordeel van suppen in de wintermaanden is dat het op het water veel rustiger is dan in de zomer. En de kou? Die hoort er nou eenmaal bij! Kleed je warm aan met lekker zittende kleren die nat mogen worden. Ook is het verstandig om een handdoek en een extra set kleren mee te nemen. Op locatie liggen er longjohns (wetsuits zonder mouwen), surf boots (neopreen waterschoenen) en dunne windjacks voor je klaar. Met windje mee voel je de wind bijna niet. Heb je wind tegen, zul je extra hard moeten werken waardoor je het vanzelf weer warm krijgt.
En hoe bijzonder is het dat je Friesland verkent vanaf het water, terwijl je op zoek gaat naar afval?! Je ziet de omgeving van een heel andere kant en doet tegelijkertijd iets terug voor de omgeving. Aukje Postma van Sup Away enthousiasmeert jong en oud om op het supboard te stappen en de waterwegen schoon te maken. We ontmoeten Tryntsje Postma en Jojanneke de Wit in hun loods in Grou, tussen de jachtspuiters, zeilmakers en boothandelaren. We gaan vandaag niet de Pikmar (het Pikmeer) op, maar suppen langs de randen van de sloten terwijl we onze emmers vullen met piepschuim en plastic dat we uit het riet vissen. Het is fantastisch, zo hobbelend op het water terwijl het landschap in slow-motion aan je voorbij trekt, om sportief bezig te zijn in de frisse lucht mét een doel. Zie het als een soort meditatie, maar dan voor mensen die juist níét kunnen stilzitten. Het effect is namelijk hetzelfde.
Maar je kan nog veel meer kan doen op een sup-board: doe een fanatieke work-out, ga yogasuppen of sluit de week af met de Fridaynight sup. Echte doorzetters kunnen zelfs de Elfstedentocht suppen!
Suppend op zoek naar afval
Supclean-up met Supaway – wat een afval hebben we verzameld!
Balans is key terwijl je heerlijk tot rust komt
Dit is als meditatie voor mensen die juist níét kunnen stilzitten
Geen zorgen: suppen kan prima in november
Eise Eisinga Planetarium
Even genoeg frisse lucht in je neus en toe aan een ander soort activiteit? Bezoek dan een van de culturele hotspots in Friesland. Als laatste stop voordat we weer op de trein stappen, bezoeken we het historische Franeker. We lunchen bij Grand Café De Doelen. Met uitzicht op de Martini Kerk en 11fountains De Oortwolk is het altijd gezellig bij De Doelen. Daarnaast zijn de gerechten van seizoensgebonden producten om je vingers bij af te likken.
Het oudste nog werkende Planetarium vind je verstopt in de binnenstad van Franeker, in de woonkamer van Eisinga’s grachtenpand. Indrukwekkend is het verhaal van de bouwer zonder meer! Je stapt zo de wereld in van wolkammer en amateurastronoom Eise Eisinga, die in zeven jaar tijd eigenhandig een planetarium in zijn huis bouwde. Stap zeker even binnen in de planetariumkamer met het knalblauwe plafond voor de interessante uitleg. Alle planeten van het zonnestelsel bewegen in dezelfde tijd rond de zon als de echte planeten: Mercurius doet 88 dagen over een omloop, de aarde een jaar en Saturnus bijna 30 jaar. Tot op de dag van vandaag toont het planetarium de actuele stand van de planeten!
Eisinga was begin 18e eeuw zijn tijd ver vooruit, wat blijkt uit het nog steeds werkende zonnestelsel in zijn toenmalige woon- en slaapkamer. Hij verlaagde het plafond, liet alle planeten in een ellips om de zon heen draaien en boven ditzelfde plafond zie je hoe dat door alle radertjes werkt. Je ziet een centraal slingeruurwerk dat de juiste omloopsnelheid van elke planeet regelt. Op de 60 houten koepels en schijven prijken spijkers als tanden. 5934 met de hand gesmede spijkers!
Het planetarium dat Eisinga bijna 250 jaar geleden in het plafond van zijn woonkamer bouwde, is dus een nauwkeurig bewegend schaalmodel van ons zonnestelsel. Het verhaal gaat dat de aanleiding voor de bouw van het planetarium de uitspraak van een bekende Friese dominee is, Eelco Alta, die beweerde dat de aarde uit zijn baan zal worden geslingerd zodra vier planeten en de maan in één lijn komen te staan. Maar Eisinga berekent dat dit niet kan en om de uitspraak van de dominee te weerleggen bouwt hij, als een echte Verlichtingsdenker, in zijn huis in Franeker een planetarium. Zodat iedereen zelf kan zien hoe het zonnestelsel werkt, om aan te tonen dat de aarde niet in de zon zal verbranden. Het is duidelijk dat Eise Eisinga over een bijzondere gave beschikte. Zeker als je bedenkt dat hij nooit gestudeerd heeft, maar in zijn vrije tijd boeken van de universiteit verslond en op 15-jarige leeftijd zelfs toegepaste wiskunde snapte. Door verdere zelfstudie verdiept hij zich in de astronomie. Hoewel je misschien anders vermoedt, is Eisinga geen hele autodidact; hij werd van tijd tot tijd geholpen door een wolkammersknecht die zelf wiskundelessen gevolgd had.
De passie van Eisinga is onvoorstelbaar en de waarde van dit goed bewaarde historische kunstwerk zo groot, dat het Planetarium in september dit jaar (2023) de Unesco Werelderfgoedstatus heeft ontvangen! En trots dat ze daarop zijn!
Grand Café De Doelen – met uitzicht op de Martini Kerk en 11fountains De Oortwolk
Het museum is gehuisvest in de drie oude gebouwen aan het einde van de straat
Het zonnestelsel in het Koninklijk Eise Eisinga Planetarium
Wolkammer Eise Eisinga bouwde eigenhandig een planetarium in zijn woonkamer
Eise Eisinga’s aantekeningen
Het planetarium werkt met een slingerklok, assen, spijkers, houten koepels en schijven. Met bijna 6000 handgemaakte spijkers!
Het is een van de weinige werelderfgoedlocaties die met wetenschap te maken heeft
De Friese paradox
Als waardige afsluiter van dit heerlijke weekend drinken we een heuse Opfrieser, een uniek biertje van brouwerij Dockum! We denken na over de interessante paradox. Dat Friezen minder geld verdienen, gemiddeld minder hoog zijn opgeleid en dat ze tóch bekendstaan als de gelukkigste inwoners van Nederland. Wat me vooral opgevallen is, is hoe trots ze stuk voor stuk zijn op hun land, en terecht. En wat ook mooi is, is dat de Friezen met beide benen op de grond staan, dat het woord ‘vertrouwen’ hier nog echt betekenis heeft. Hier heerst een sterk gevoel van gemeenschap, van mienskip zoals de Friezen zelf zeggen. Als je het mij vraagt, is het de combinatie van rust, ruimte, natuur en prikkelende cultuur. Het is het gevoel van vrijheid dat gelukkig maakt. Maar neem het niet van mij aan. Ontdek het zelf!
Want Friesland is mooi in de zomer, maar ook zeker in de winter! Het is de ideale provincie gebleken om er zo in de donkere maanden even lekker tussenuit te gaan. Stel je eigen bucketlist samen voor een bezoek aan Friesland met tips die je vindt op de website Friesland.nl/opladen. Waarschijnlijk begrijp jij na je bezoek aan Friesland ook waarom Friezen niet zo’n last van een winterdip hebben!
- 5x waarom je naar Zuid-Finland wil deze zomer - 21 maart 2024
- 10 hoogtepunten van Ibiza per huurauto - 20 maart 2024
- Bikinitrends voor 2024 - 19 maart 2024
