De kanaalzone
De kanaalzone beslaat vijf mijl aan weerszijde van het Panamakanaal en was lang Amerikaans eigendom. Nadat de Fransen lang hadden geprobeerd een kanaal te graven op zeeniveau, iets dat na 20.000 doden door malaria en 50 miljoen kubieke meter afgegraven grond leidde tot een faillissement, namen de Amerikanen het over. En daarbij bedongen ze dat een zone van vijf mijl ten weerszijde van het kanaal Amerikaans grondgebied werd. Dat grondgebied werd gebruikt voor het beheer van het kanaal, maar ook voor militaire aanwezigheid en commandotraining in de jungle. Ook na het overdragen van het kanaal aan de Panamese regering onderscheidt de zone in Panama stad zich van de rest ervan.
De wijk Albrook, ooit behorende tot de kanaalzone, kenmerkt zich door een koloniaal-tropische sfeer. Veel groen en brede boulevards met twee aan twee geschakelde of vrijstaande ruime huizen, meest van hout. En een beplanting die je aan het regenwoud doet denken. Aan de wijk ligt de Amador causeway, een strekdam die Panama City met nabijgelegen eilanden verbindt. Je hebt er een mooi uitzicht op Panama City. En een biodiversiteitsmuseum van Frank Ehry.
In het hart van Albrook ligt het Panamakanaal Administration Building, dat absoluut een bezoek waard is. Het gebouw ligt op de top van een heuvel, met uitzicht op het kanaal, de stad en de haven van Balboa, ooit de hoofdstad van de kanaalzone. Voor dit gebouw zijn kosten noch moeite gespaard. Een ronde vide die je bereikt via monumentale trappen bevat imposante muurschilderingen in een krachtige heroïsche stijl, gemaakt door William B. van Ingen. In vier scenes gaf hij de monumentale arbeid verricht bij de bouw van het kanaal weer. Ze zijn geschilderd. Rondom de vide hangen meer schilderijen van de bouw en van schepen die er rond de opening doorheen zijn gevaren.
De sluizen
Een bezoek aan de sluizen is toch wel een must voor wie Panama bezoekt. Het kanaal is namelijk uniek. In plaats van een kanaal te graven op zeeniveau, zoals de Fransen probeerden, pakten de Amerikanen het heel anders aan. Ze damden de rivier de Chagres in en zo ontstond het zesentwintig meter boven de zeespiegel gelegen Gatunmeer. Via sluizen worden schepen het meer ingetild, varen er doorheen, en worden dan weer tot zeeniveau neergelaten.
Aan de noordkant van het kanaal, de kant van Panama City, zijn de Miraflores sluizen. Dit zijn er, in tegenstelling tot de drie Gatun sluizen aan de andere kant, twee omdat het eerste stuk van het kanaal lager ligt dan het Gatunmeer. Een derde sluis, de Pedro Miguelsluis, tilt de schepen het laatste stuk. Er is een uitgebreid bezoekerscentrum met een vier verdiepingen beslaande tentoonstelling over bouw en werking van het kanaal.
Er is een observatiedek, waar je kunt zien hoe de grote boten worden gelift en voorgetrokken door elektrische locomotieven door de sluizen varen. Die zijn 305 meter lang en 33,53 meter breed. Om de hoogteverschillen te overbruggen rijden de locomotieven over een tandradbaan. Iedere keer dat de sluizen open gaan stroomt er 100.000 kubieke meter uit het meer in de oceaan. Een speaker weet dat keurig om te zetten in Olympische zwembaden en badkuipen.
De nieuwe sluizen zijn nog een flinke maat groter. Inmiddels zijn die ook in gebruik. Maar zonder de mooie nostalgische techniek.
Het kanaal
Je kunt ook door het kanaal varen. Een passagiersboot vaart vanaf het Gatunmeer door de Pedro Miguelsluis en de Miraflores sluizen naar een jachthaven gelegen aan de pier. Het schip vaart lang heen en weer op het meer, wachtend op zijn beurt. Grote schepen hebben namelijk voorrang. Bij kleinere schepen wordt gewacht tot meerdere schepen gecombineerd kunnen worden. De prijs van de doorvaart is afhankelijk van het soort vaartuig en het gewicht.
Het maximum bedrag voor een groot cruiseschip dat door de oude sluizen past (Panamax) is zo’n 400.000 dollar. Het laagste bedrag ooit werd betaald door de Amerikaan Richard Halliburton die in 1928 zwemmend door het kanaal ging. Hij betaalde 36 cent. Sinds twee jaar is er een nieuwe set sluizen bijgekomen voor schepen tot 427 meter lang.
Ieder schip staat tijdens de doorvaart onder het commando van een loods. Panamezen houden ervan te vertellen dat zelfs het commando over een atoomonderzeeër dan door een burger wordt gevoerd.
De tocht is rustig, op het saaie af. Maar het actief beleven van het mechanisme van de sluizen is wel een ervaring. Als je de grootte van de sluizen van dichtbij ziet en van vlakbij de kade met meer dan een meter per minuut ziet rijzen krijg je toch wel ontzag voor de constructeurs van meer dan een eeuw geleden.
De trein
Lang voor het kanaal er was kon je al tussen de oceanen oversteken per trein. De spoorweg was af in 1851. Het kanaal zou nog 63 jaar op zich laten wachten.
Na de gereedkoming van het kanaal en de aanleg van een weg verloor de spoorlijn zijn betekenis en begon te verloederen. Maar in 2001 werd luister van voorheen hersteld. Op doordeweekse dagen rijdt een trein samengesteld uit klassiek ingerichte rijtuigen, met veel hout, tapijt op de vloer en zacht brandende Art Deco lampjes, tussen Panama City en Colon.
Om zeven uur in de ochtend trekt de trein langzaam op door een industrielandschap, dat al snel plaatsmaakt voor een dichte jungle. Kom je dichter bij Colon dan verschijnen er regelmatig openingen in de bebossing die zicht geven op het Gatunmeer. Dit is het kunstmatige meer waarover de schepen het grootste deel van hun passage varen. Wat eens heuveltoppen waren zijn nu eilanden geworden. De treinreis biedt een ander perspectief op het kanaal en het landschap.
Combineer wat van deze perspectieven en krijg een mooie indruk van dit indrukwekkende stuk ingenieurswerk.
- Beieren anders: Augsburg en Regensburg - 11 januari 2024
- Pyrénées-Orientales: Mountainbiken in de Albères - 5 oktober 2023
- De Carian Way: erfgoed in Turkije - 23 augustus 2023