De ondergrondse wielergalerij van Valkenburg

We worden bij de ingang van de Gemeentegrot verwelkomt door Harry Habets en John Wauben. John werkt als projectmanager voor de citymarketing van Valkenburg aan de Geul, Harry is een ervaren gids en opzichter van de Gemeentegrot. Alhoewel, ‘grot’ is eigenlijk geen juiste benaming. Harry legt uit dat de Gemeentegrot in feite een groeve is, waar rond 1500 de eerste mergel gewonnen werd. De mergel is ontstaan in de tijd dat Zuid-Limburg nog een zee was. Dat verklaart ook de grote hoeveelheid schelpen die nog in de mergel zitten.

Ontvangst bij de ingang van de Gemeentegrot van Valkenburg.

Bij de ontwikkeling van het toerisme in Valkenburg speelde de Gemeentegrot, tot 1892 bekend als de Valkenburgergroef, een belangrijke rol. Het gangenstelsel is 70 kilometer lang en de groeve heeft een oppervlakte van 114 hectare. Naast mergelwinning kende de groeve veel verschillende functies; van champignon- en forelkwekerij tot atoomschuilplaats. En tijdens koude winters waren de gangen van de grot zeer geliefd om te overwinteren. In de gangen hangt een constante temperatuur van twaalf graden. De bevolking van Valkenburg maakte ‘s winters graag gebruik van die warmte. Net als de vleermuizen die hun winterslaap houden in de groeve.

Harry en John vertellen over de geschiedenis van de Gemeentegrot.

Amerikaanse tanks, jeeps en motoren rolden in september 1944 Valkenburg binnen. Na vier bezettingsjaren stond het Geulstadje op het punt te worden bevrijd. De Valkenburgers verscholen zich angstig – maar hoopvol – in de eindeloze donkere gangen van de mergelgrotten. Een veilige plek waar men zich kon ontrekken aan het aankomende geweld.

Wielergalerij van Valkenburg

Na de introductie ontsteken Harry en John een tweetal lantaarntjes, ons ondergronds avontuur gaat beginnen. We lopen door de massief ijzeren poort. Een ondergronds labyrint met 70 kilometer aan donkere gangen ligt aan onze voeten. Na een aantal minuten door het gangenstelsel te hebben gelopen zien we de eerste wandtekening. Harry vertelt dat we ons nu 25 meter onder de Cauberg bevinden. Hij vraagt ons even muisstil te zijn, we horen de auto’s boven ons passeren. We staan recht onder de iconische Cauberg, hoe symbolisch. Er is geen betere plaats mogelijk voor deze wielergalerij!

John neemt ons in gedachten even mee, terug naar 1938. “Storm en plensbuien teisteren de tweede helft van het wereldkampioenschap wielrennen. Na een uiterst zware strijd over 270 kilometer, waarin 28 renners van de 36 die gestart zijn, opgegeven hebben, finisht de Vlaming Marcel Kint als eerste bovenop de Cauberg. Ter ere van zijn overwinning van het wereldkampioenschap op de weg signeerde hij een gedenkwand. Het begin van deze unieke ondergrondse wielergalerij in Valkenburg.”

“Het WK van 1938 in Valkenburg was het laatste WK voor de Tweede Wereldoorlog” vervolgt John. “Tijdens de oorlog maakte de Duitse bezetters gebruik van de groeve, o.a. voor de opslag van wapens. De Duitsers trokken in de grot muren op. Hierdoor verdween de originele houtskooltekening van Marcel Kint achter een gemetselde muur. Later werd een replica toegevoegd aan de wielergalerij – en opnieuw door Kint gesigneerd.”

Replica van de originele houtskooltekening van Marcel Kint.

Atoomschuilkelder

We stoppen 100 meter verderop bij een enorme luchtsluis. John vertelt dat in 1979 een atoomschuilkelder werd ingericht in de Gemeentegrot, aangezien de tientallen meters dikke lagen mergel een goede bescherming zouden bieden tegen de drukgolf en radioactieve straling, die bij een atoomaanval optreden. Om bij de bunker te komen dienen twee luchtsluizen te worden gepasseerd. De schuilkelder biedt plaats aan maximaal 15.000 mensen en kan volledig op zichzelf functioneren. Er is een ventilatie- en klimaatsysteem, drinkwater-, afvalwater- en koelwatervoorzieningen, 8.000 bedden, 180 toiletten en 16 doucheruimtes. De kelder is nog volledig intact en kan bezocht worden tijdens één van de rondleidingen die worden aangeboden.

WK wielrennen van 1948 in Valkenburg

“Na de bevrijding van Nederland probeerde men het dagelijkse leven weer op te pakken. Ook grote sportevenementen werden weer op de kalender gezet. In de oorlogsjaren waren de Olympische Spelen, de Tour de France en meerdere wereldkampioenschappen afgeblazen, maar eind 1945 begonnen de organisatiecomités alles opnieuw op poten te zetten. Zo diende de Nederlandse wielerbond een verzoek bij de UCI in om het wereldkampioenschap wielrennen te mogen organiseren. Een verzoek dat vrij snel gehonoreerd werd. In 1948 mocht Valkenburg de internationale wielerwereld ontvangen.”

Opnieuw tekende een Vlaming, Briek Schotte, 10 jaar na de overwinning van Marcel Kint, voor de winst. De ‘IJzeren Briek’ mocht zelf zijn handtekening plaatsen onder de houtskooltekening ter ere van zijn winst op het WK wielrennen op de weg van 1948. Hij vertelde aan de aanwezige journalisten dat zijn succes niet geheel uit de lucht kwam vallen. De Vlaming was een aantal keren speciaal naar Valkenburg gereden om het circuit te verkennen. Bovendien had hij geïnformeerd bij zijn landgenoot Marcel Kint, die op hetzelfde parcours wereldkampioen geworden was in 1938.

Maar zijn echte geheim wapen? Het was dat weekeinde kermis in Waregem en vader Schotte had zelf rozijnenbrood gebakken. Zoonlief had daarvan zes sneden mee gekregen naar Valkenburg. Naar eigen zeggen won hij daarmee de regenboogtrui.

houtskooltekening WK wielrennen 1948 Valkenburg

Een houtskooltekening ter ere van het WK wielrennen van 1948 in Valkenburg.

Dat een vermelding in de eregalerij veel betekent, valt te lezen in het boek ‘Historie WK Wielrennen Limburg door de lens’ van Tonny Strouken. De Zweed Harry Snell werd in 1948 wereldkampioen bij de amateurs. Toen hij in 1979 opnieuw een bezoek bracht aan Valkenburg vernam hij dat alle wereldkampioenen vereeuwigd zijn in de wielergalerij. Toen hij zijn eigen naam zag brak hij in tranen uit.

Leo van Vliet vereeuwigd in grotten Valkenburg

Even verderop stoppen we bij één van de meest recente muurschilderingen, die van Leo van Vliet. Met deze muurtekening wordt de koersdirecteur van de Amstel Gold Race bedankt voor zijn jarenlange inzet voor het op de kaart zetten van Valkenburg aan de Geul als de wielergemeente van Nederland. Tevens is bovenop de Cauberg in het Kasteeldomein van Landal een plein naar Leo van Vliet vernoemd.

Leo van Vliet, koersdirecteur van de Amstel Gold Race, heeft onlangs een eigen muurschildering in de Gemeentegrot van Valkenburg gekregen.

Prachtige anekdotes over de wielergeschiedenis van Valkenburg

Tijdens de rondgang door de Gemeentegrot vertellen Harry en John de ene na de andere prachtige anekdote. Hun enthousiasme voor Valkenburg, het wielrennen en de Gemeentegrot straalt ervan af. Misschien wel het mooiste verhaal gaat over de toenmalige wielerbondscoach Leo van Vliet. Hij neemt zijn Nederlandse WK selectie aan de vooravond van het WK in 2012 mee de Gemeentegrot in. In het kader van teambuilding wordt een aparte mergelplaquette gesigneerd. O.a. Lars Boom, Robert Gesink, Niki Terpstra Karsten Kroon, Laurens ten Dam en Bauke Mollema ondertekenen de muurschildering.

Vervolgens werd het bord ‘alvast opgehangen’ in de eregalerij, succes verzekerd immers met zo’n toploeg? Helaas was er de volgende dag geen succes voor Nederland tijdens het WK. En toen men later de galerij bezocht bleek de tegel van de muur gevallen te zijn. Is dit toeval of is hier meer aan de hand? De tegel is in stukken gevallen, maar wel bewaard gebleven. Zo heeft de Nederlandse WK selectie van 2012 nog steeds een plaats in de wielergalerij.

In 2012 won Marianne Vos goud bij de vrouwen voor Nederland. De WK-wielerposter is kleurrijk uitgevoerd in pastelkrijt door Antoine Aarts.

In de wielergalerij hangt ook een wandtekening van het afscheid van Michael Boogerd, wordt Philippe Gilbert geëerd voor zijn overwinningen in de Amstel Gold Race en is er een muurtekening over het WK Cyclocross van 2018.

Muurschildering van Philippe Gilbert, viervoudig winnaar van de Amstel Gold Race.

Ook het vertrek en de aankomst van een etappe van de Tour de France in 1992 heeft een wand gekregen.

WK Cyclocross van 2018

Zelf de grotten en de wielergalerij bezoeken?

Hoewel het Limburgse landschap boven de grond al goed is voor vele uren aan vermaak, heeft de regio ook ondergronds veel te bieden. Je verkent de grotten in Valkenburg het hele jaar door te voet, per trein of of zelfs per mountainbike. De Gemeentegrot wordt geëxploiteerd door de gemeente Valkenburg aan de Geul en is opengesteld voor toeristen. Er zijn regelmatig rondleidingen. De ingang van de oudste mergelgrot van Nederland bevindt zich aan de voet van de Cauberg. Tijdens je tocht kom je langs muurschilderingen, plaquettes, beeldhouwkunst en schuilkelders uit de periode van de koude oorlog. Wil je zelf de wielergalerij in de eeuwenoude mergelgroeve van Valkenburg bezoeken, kijk dan op de website cave-experience.nl.

Mocht je willen overnachten in Valkenburg, kijk dan eens naar Kasteeldomein De Cauberg, een luxe vakantiepark op de top van de Cauberg. Ideaal gelegen voor een weekendje of (mid)week fietsen en wandelen in het fraaie Limburgse landschap. En vanaf het park wandel je in 10 minuten naar de ingang van de wielergalerij van Valkenburg.

Hier lees je meer informatie over wielrennen in Zuid-Limburg en over Valkenburg als het toeristische hart van Limburg. Alvast heel veel plezier en bezoek zeker de wielergalerij van Valkenburg!