Falu Gruva – wereldberoemde kopermijn in Falun, Zweden

Hoe een geit de geschiedenis van Zweden veranderde

We zijn in Falun, een Zweedse stad waar je waarschijnlijk nog nooit van hebt gehoord maar die de geschiedenis van Zweden en het Europese continent drastisch veranderde.

De geschiedenis van de mijn begint meer dan duizend jaar geleden toen Falun en zelfs Zweden nog niet bestond. Volgens de legende ontdekte een lokale boer dat de hoorns van zijn bok, Kåre, een vreemde rode kleur hadden. Hij wist niet waar die kleur vandaan kwam, dus de volgende dag besloot hij Kåre te volgen. In het bos ontdekte de boer dat de geit met zijn hoorns over de grond schraapte. Waar de bok dat deed was de aarde rood. De boer begon te graven en ontdekte een rijke ertsader. Zo ontstond in de achtste eeuw de koperindustrie in het gebied van Falun.

Koper werd de brandstof van de Zweedse oorlogsmachine

Falu Gruva is één van de oudste en grootste kopermijnen in Europa, die ooit 2/3e van al het koper in de westerse wereld produceerde. Vooral tijdens de 17e eeuw stegen de opbrengsten uit de mijn tot grote hoogten. In die periode voer Zweden diverse oorlogen, o.a. met Denemarken, Rusland en Noorwegen. De opbrengsten uit de kopermijnen werden gebruikt voor het consolideren en uitbreiden van het Zweedse koninkrijk. In de 17e eeuw werd Zweden dan ook een Europese grootmacht die een groot deel van de gebieden rond de Oostzee in bezit kreeg.

De mijnen van Falun zijn een mooi voorbeeld van hoe de rijkdom en welvaart van een kleine regio een verreikende impact kunnen hebben op het sociale, politieke, technologische en economische karakter van een land en zelfs een continent.

“Tot een halve eeuw terug bracht de mijn in Falun zo’n 70% van het nationale inkomen van Zweden op.”

Betreden van de Falu Gruva

Onze gids opent de zware deur, de contouren van een ondergronds gangenstelsel worden langzaam zichtbaar. “Nu maar hopen dat The Lady of the Mine ons goedgezind is”, zeg ik tegen mijn kinderen. “En niet fluiten, vloeken of spugen papa, anders kunnen we allemaal worden opgegeten door een boze oude dame gekleed in witte lakens”, vult mijn zoon aan. “De Drie Geboden van de Falu Gruva” hebben duidelijk indruk gemaakt.

Onze gids Carson klopt 3 keer op de toegangsdeur van de eeuwenoude mijn voor geluk, een oude mijnwerkerstraditie.

We volgen Carson door het uitgehouwen gangenstelsel. Gek om te bedenken dat hier eeuwenlang mijnwerkers hebben gezwoegd en gegraven naar het ‘rode goud’. Het moet een zwaar beroep zijn geweest, maar tegelijkertijd vertelt Carson ons dat het een goed beroep was. In die periode had je als jongeman namelijk slechts twee alternatieven; of je werkte als boer waarbij je dag en nacht voor je veestapel moest zorgen, of je ging het leger in waar de overlevingskansen een stuk lager waren dan werken in een mijn. En al was het werk zwaar, er waren goede veiligheidsvoorzieningen en het loon was goed.

Het plafond is niet hoog en half gebogen loop ik door de halfduistere gangetjes achter Carson aan in een poging zijn boeiende verhalen en anekdotes te volgen. Bijvoorbeeld het beroemde verhaal van dikke Mats, die verongelukte in de mijn en 42 jaar later werd gevonden.

Fet-Mats, de gemummificeerde mijnwerker

Fet-Mats had zich pas verloofd met Margareta Olsdotter, toen hij op een avond in het jaar 1677 alleen de mijn in ging. De gang waarin Mats liep stortte in en hij werd bedolven onder rotsen. De dag erna werd Mats vermist maar omdat niemand wist dat hij de mijn in gegaan was, zocht niemand hem daar. In 1719 vonden mijnwerkers een lichaam in het water in de mijn.

Het zwavelzuur houdende water in de mijn had het lichaam zo goed geconserveerd dat hij eruit zag alsof hij pas overleden was. Na al die jaren herkende niemand hem meer. Totdat Margareta kwam kijken, zij herkende hem als haar Mats waarmee zij zich 42 jaar geleden verloofde. Het verhaal van Mats was wereldnieuws. Het lichaam van Mats werd tentoongesteld en van heinde en verre kwamen er mensen op af om dit fenomeen te bekijken. Fet-Mats ligt nu begraven op het kerkhof van Falun.

Nadat Fet-Mats uit de mijn het dorp in was gebracht, zag een oude vrouw daar de jongeman die ooit haar verloofde was, onaangetast door de tijd.

Op het diepste punt van de mijn – althans het gedeelte dat geopend is voor bezoekers – toont Carson ons een ruimte waar een prachtig groene kerstboom staat. Hier werd ooit op 25 december een hele grote kopervondst gedaan. Sindsdien heet het de Kerstgrot en staat hier standaard een kerstboom. Deze kerstboom staat er inmiddels al 7 jaar (!) en heeft nog geen dennentakje verloren. Ook het hout van het stutwerk zit er al honderden jaren en vergaat niet.

In dit gedeelte van de kopermijn bevindt zich ook een bijzonder koninklijk gastenboek: een muur waarop in gouden letters de handtekeningen van koninklijke bezoekers staan geschilderd.

Falu Rödfärg

We klimmen langzaam weer omhoog, onze tour zit er bijna op. Carson gaat nog even in op Falu Rödfärg, de typerende rode kleur van de Zweedse huizen. “Nee, dit is niet afkomstig van walvissenbloed, zoals sommige mensen denken” zegt Carson met een grote glimlach. In de 16de eeuw was het ongebruikelijk om je huis te schilderen. Toen men ontdekte dat van het restproduct van de mijn, koperarm erts, een rood pigment gemaakt kon worden mengde men dit met teer om er verf van te maken.

De erts bevat ijzeroxide dat niet alleen voor de rode kleur zorgt maar ook een sterk conserverend effect heeft. En dat is niet onbelangrijk als je veel met hout bouwt zoals in Zweden.

Verf was duur en alleen diegenen die het konden betalen lieten hun huis rood schilderen. Een rood geverfd huis was toen een teken van rijkdom en status. In de grote steden werden de huizen rood geschilderd als de koning op bezoek kwam.

Het duurde echter nog tot 1763 voordat men in Falun grootschalig verf begon te produceren. De prijzen daalden en het schilderen van een huis werd voor meer mensen betaalbaar.

Nu iedereen zijn huis kon schilderen met Falu Rödfärg, zochten de rijke Zweden een alternatief. Vanaf dat moment werden de duurdere gebouwen geschilderd met de veel duurdere lichtgekleurde olieverf. Hierdoor werd het verschil in status weer duidelijk. Dit zie je nog steeds terug in Zweden. Oude grote huizen en boerderijen zijn vaak beige of wit van kleur.

Dankzij de lage kosten van het materiaal konden armere mensen hun muren ook een rode kleur geven. Hierdoor kozen enkele welgestelden later voor kleuren zoals wit en beige, om zich te kunnen onderscheiden.

The Great Pit

Onze ondergrondse tour zit erop. Maar ook bovengronds is er op het terrein rondom de Falu Gruva genoeg te zien. Het meest opvallend is het gigantische gat dat ontstaan is toen deze in juni 1687 instortte. Bij de instorting is wonder boven wonder niemand gewond geraakt, het was die dag midsommar (midzomerfeest) en alle mijnwerkers waren vrij. Het gat dat overbleef is 95 meter diep en heeft een omtrek van 1,5 kilometer. Je kunt The Great Pit bekijken vanaf het terras van Gjuthuset, een leuk café restaurant waar je heerlijke broodjes en verse smoothies kunt bestellen.

Op het terrein vind je ook het voormalige kantoorgebouw van de mijnbouwmaatschappij. Hier huisvest nu een museum over de kopermijn. In de zomermaanden rijdt er een klein mijntreintje rond en kun je een bezoek brengen aan de fabriek waar de beroemde Falu Rödfärg wordt gemaakt.

De stad, mijn en pittoreske mijnwerkerswijken staan sinds 2001 op de Werelderfgoedlijst van de UNESCO.

Zelf de Falu Gruva bezoeken?

Een bezoek aan Falu Gruva is spannend, intrigerend en informatief. Je loopt door uitgehakte mijngangen, langs diepe schachten en door grote zalen. Zo krijg je een beeld van de indrukwekkende binnenkant van de mijn. Je bent maximaal een uurtje onder de grond, waardoor een bezoek aan de Falu Gruva prima te doen is met (jonge) kinderen.

Meer informatie over de kopermijn, inclusief routebeschrijving, toegangsprijzen en openingstijden, is te vinden op de website van Falu Gruva: www.falugruva.se. Met een ticket heb je ook toegang tot ‘the Great Pit’, het uitzichtpunt op de mijn, bezoek aan het museum en het bekijken van de informatieve films in het bezoekerscentrum.