Aan de voet van het Dinara-gebergte ligt de blauwgroene Cetina bron. Bijnaam: het oog van de aarde. Het ijskoude water uit de diepe ondergrond ligt er als een spiegel bij. Daarmee werd het een Instagram-hotspot. Wie juist een verstilde plek zoekt, loopt gewoon even door naar de ruïne van de orthodoxe kerk Holy Salvation annex begraafplaats. Sereen. Net als de omgeving, waar de straten van vrijwel verlaten dorpen bewoond worden door katten; waar de daken van leisteen half ingestort zijn; de luiken uit hun hengsels hangen; en een verkeersbord ‘pas op voor zwijnen’ versierd is met roest.
Cetina bron
Hier woonden indertijd vooral Serviërs. Na de oorlog (1991-1995) zijn de bewoners vertrokken naar Duitsland, Ierland of naar huis teruggekeerd. Was het landschap voorheen bespikkeld met grote kuddes schapen, geiten, koeien en paarden, nu is het een lege savanne. Laat staan dat er openbaar vervoer is.
Winnetou
Een smalle grintweg, die Napoleon 200 jaar geleden heeft laten aanleggen, doorkruist de savanne met hoog gras en verspreide bomen. Aan de einder, nabij de grens met Bosnië, ligt de top Dinara (1913 meter), waar een 900 meter verticale via ferrata is, vertelt Antonia (35 jaar) die een outdoor avonturen bedrijf runt. Trek daar maar een dag voor uit. Het Winnetou-landschap aan de voet van het gebergte is perfect voor mountainbiken en trailrunnen. Of voor motor rally’s, die hier jaarlijks worden gehouden.
Antonia is opgeroeid in Šibenik, studeerde elders, maar kwam terug. Ze is verknocht aan Šibenik, aan de festivals, de muziek, de literatuur, de kunstenaarsscene. Dat ze een eigen bedrijf heeft, vindt men in haar land dat tot 1989 communistisch was, knettergek, zegt ze. Antonia: ‘Door het communistische verleden is er weinig creativiteit en zijn er weinig zzp’ers. De grote droom van Kroatiërs is de comfortzone. Een baan als ambtenaar. En nietsdoen op vakantie.’ Maar zij heeft met sportvrienden zelf een berghut op de flanken van de Dinara gemaakt en een drinkwaterput gegraven. Van daaruit kunnen ze prachtige bergtochten maken.
Het Winnetou-landschap
Water, water, water
Aan de voet van de Dinara-bergen klatert de Krčić waterval in een diepe kloof. Een bijzonder exemplaar: het is het einde van de Krčić Rivier én tegelijkertijd de bron van de Krka Rivier. Dát is precies degene die ik straks als estuarium bij de kust zal zien. Het geluid van het bruisende water overheerst alles.
Krčić waterval
Verder richting kust stort deze Krka Rivier in nog veel meer complexe watervallen naar beneden. Waar je ook kijkt, over een lengte van 800 meter, klateren watervallen en is de lucht gevuld met nevel. Het is het bekende nationale park Krka. Nog niet zo lang geleden deden grootmoeders en moeders hier de was en maalden ze bij de watermolen graan om er polenta en brood van te bakken. Dat beeld is nu vervangen door toeristen. Al wint het gekwaak van kikkers en het klaterende water het van de mensen.
Nationale Park Krka Waterfalls
Door de Krka River heeft de stad Šibenik zich kunnen ontwikkelen. Want bij de watervallen werd in 1895 een van de eerste waterkrachtcentrales ter wereld gebouwd. Daardoor kreeg Šibenik stadsverlichting ver voordat bijvoorbeeld Londen verlichting had. Met vervolgens riolering en geplaveide straten kon Šibenik zich razendsnel ontwikkelen. Lange tijd werd de industriestad als het Lelijke Eendje gezien.
Šibenik: groot, maar toch klein genoeg
Op weg naar Šibenik is het droge land begroeid met olijven en wijngaarden. Brem en oleander bloeien. Voordat je de kust ziet, kondigt die zich al aan door de bootjes op erven van wit gepleisterde huizen met rode pannen daken.
De stad schurkt zich tegen het estuarium aan, die het water als een croissant omsluit. Wat meteen opvalt: de Italiaanse invloeden. In architectuur, in levensstijl, in de taal, in het eten. Het waren Venetiërs die de stad gedurende vele eeuwen hebben gebouwd. Door een van de stadspoorten loop ik het historische en autovrije centrum binnen dat op een helling is gebouwd. Dwalend door de wirwar van smalle en kronkelende stegen valt het relatief grote aantal statige huizen op van families die ooit door de monopolie op handel in zeezout rijk zijn geworden. Maar nog aardiger zijn de bewoners die een keukenstoel voor hun deur hebben gezet en op straat zitten te keuvelen.
Uit een café klinkt klapa (‘vriendengroep’), een capella zangroep. Er hangt de geur van gegrilde vis; er zijn fleurige luiken; de muren zijn dik; de cipressen en pijnbomen hoog en oleander bloeit uitbundig: alles duidt op de Mediterrane sfeer. Af en toe heb je een prachtig uitzicht op de haven en de boulevard; het estuarium met in de verte oesterbanken; en op talloze eilandjes tot aan de horizon.
De historische stad Šibenik
Fietsen langs de Baai van Šibenik
Vlakbij de stadspoort heeft Dean een e-bike bedrijfje. We fietsen over een fietspad, met rechts en links olijfbomen en cactussen, met in de diepte het kanaal zoals het hier wordt genoemd, maar wat geen kanaal is. Het is de natuurlijke doorgang van het estuarium naar de Adriatische zee. Zeilboten en motorboten varen af en aan tussen de rotswanden door. Dean is geboren en getogen in Šibenik, woonde lange tijd als sociaal fotograaf in Praag, maar keerde terug naar zijn geboortestad. Zijn beste beslissing ooit, zegt hij. Weg van de stress van grote stad.
Šibenik is niet te groot en niet te klein. Je kunt in het centrum alles lopend of fietsend doen. Het is overzichtelijk. Zijn favoriete plek is waar hij zijn bedrijfje runt en waar iedereen elkaar kent. De huizen aan weerszijden van de stegen staan zo dicht op elkaar, dat je alles van elkaar weet, hoort en ruikt. Die Mediterrane sfeer met buren die uit de ramen hangen, een sigaret roken, of kletsen, of zingen of de was ophangen: daar houdt hij van.
Fietsen over het schiereiland
Uitzicht op ‘het kanaal’
De archipel bij Šibenik is een waar zeilparadijs
De ronde van 20 km over het schiereiland gaat op en neer. Voor ons hebben we fraaie uitzichten op eilandjes in de verte en achter ons ligt het profiel van de stad en de havens. Bij het gloednieuwe bezoekerscentrum Dodir rijeke i mora (‘Waar de rivier de zee ontmoet’) gaan we naar binnen. Er is een installatie met geluiden onder water, zoals het geluid van een beach party, een motor, of een speedboat. Er is een timelapse hoe de geologie van de kust in al die jaren is veranderd. Kortom, eigentijds en interactief.
Bewoonde eilandjes in de Adriatische Zee
Tijd om vanuit de riviermonding de zee op te gaan. Op de motorboot Zvoncica staat visser/kapitein Zvone aan het roer. Ook hij vindt Šibenik de beste plek aan de kust. Minder bekend, minder mensen, geen cruises, zoals zes cruiseboten die dagelijks in Split afmeren. Er is muziek, er zijn pleintjes, het is romantisch. De eilandjes hier zijn kleiner dan die voor de kust van Split; alles is mooier.
Vissershaven Sibenik
We laten het kanaal achter ons, varen langs het Saint Nicola’s fort dat op de UNESCO Werelderfgoedlijst staat en sinds nog maar een paar jaar geleden voor publiek toegankelijk is. Rechts en links en voor ons liggen begroeide heuvelachtige eilandjes. Slechts enkele eilanden zijn privé. Als je een eiland zou kopen, kun je er niets mee, je mag er niet op bouwen. Even steekt hij zijn hand op naar de kapitein van de ferry die passeert. Die ferry, een oude stalen boot waarop je de klok gelijk kunt zetten, is de trots van de bewoners van de archipel: hondstrouw. Die mag nooit vervangen worden.
Prvić
De eilanden Prvić en Zlarin
We leggen aan bij het eilandje Prvić. Een van de zes eilanden die bewoond zijn, het heeft zelfs twee dorpjes, op een kwartier lopen van elkaar. Er zijn geen auto’s en geen verharde wegen. De bewoners hebben een boot en soms op het vasteland een auto. Kinderen gaan met de ferry naar school in Šibenik. Met de uitgebreide lunch achter de kiezen, is het tijd voor fjaka – ook zo’n typisch Mediterraan iets. Het is niet zozeer slapen, maar een staat waarin je geest en lichaam in de stand by modus staan. Niets hoeft meer.
Na de fjaka varen we door naar het tweede bewoonde eiland: Zlarin waar 150 mensen leven. Ooit waren het er een paar duizend. Want dit eiland was heel bekend om de koraalvisserij. Daar is nu nog één visser van over, Miro. Hij geeft tekst en uitleg in het koraalmuseum dat aan de haven ligt. Volgens hem is Zlarin zo’n beetje het enige eiland in de wereld waar het nog is toegestaan koraal te oogsten. 600 jaar geleden introduceerden Italianen hier ‘de Italiaanse school’ voor het oogsten van koraal. Ze voeren tot Albanië en Montenegro en nog verder. Nog steeds vaart hij de zee op en laat op geheime plekken zijn met houten kruizen verzwaarde netten langs rotswanden zakken tot hij op grote diepte het koraal van de rotsen kan schrapen. Was het vroeger een trend, binnenkort zal het een verlaten beroep zijn.
De regio Šibenik
In het laatste licht varen we terug en reflecteer ik op de regio Šibenik. Kroatië, oftewel HrVatska, is zoveel meer dan alleen een party-bestemming met veel zon en strand. Šibenik is een prachtige uitvalsbasis om de natuur en de cultuur van de archipel én van het achterland op een actieve manier te ontdekken. Zeker in het voor- en naseizoen. Je krijgt hier een snufje Balkan, een snufje communistisch verleden, en scheppen vol Mediterrane sfeer.
- Een ode aan de bergen: wintersport op een andere manier - 24 februari 2024
- Van bron naar riviermonding in de Adriatische zee - 14 juli 2023
- Frans-Italiaans escapisme op de ski in La Rosière - 25 april 2023
