Industriecultuur in het Ruhrgebied

Waarom naar het Ruhrgebied?

Vooropgesteld: de industrie staat nog steeds centraal in het Ruhrgebied. Maar anno 2019 is de situatie ten opzichte van halverwege de 20^e eeuw toch enorm veranderd. Bijna alle erts- en steenkoolmijnen zijn gesloten en andere industrie is een stuk schoner geworden. De industrie van vroeger heeft echter wel haar blijvende sporen nagelaten in het landschap. Maar in de Ruhr-regio heeft men dit tot iets moois weten om te toveren. Zo houdt het Ruhrgebied haar geschiedenis in stand, en weet men dit te combineren met cultuur, kunst, design en zelfs natuur. De industrie in de regio is vanaf midden 19^e eeuw gezichtsbepalend geweest, dus zomaar alles platgooien zou geen recht doen aan haar eigen verleden. Verschillende industriecomplexen hebben bovendien een grote cultuurhistorische waarde. Deze zijn daarom behouden gebleven en verkeren veelal nog in oorspronkelijke staat. Reishonger neemt je mee langs een aantal hoogtepunten!

Zeche Zollverein, Essen

Zeche Zollverein is een oud industriecomplex met een kolenmijn in Essen, dat midden jaren tachtig sloot. Het terrein is enorm groot, en vooral de enorme ‘kolenwasserij’ met de grote liftschacht springt in het oog als centrum van het complex. Het complex staat inmiddels op de UNESCO Werelderfgoedlijst en is daardoor in vrijwel originele staat. Het is enorm interessant om op een complex rond te lopen dat tot midden jaren tachtig als een kleine ‘verboden stad’ gold en alleen toegankelijk was voor werknemers.

Het grootste gedeelte van het complex is inmiddels hergebruikt. Zo kun je tussen de gebouwen prima wandelen en fietsen. In bepaalde gebieden laat men de natuur ook haar gang gaan. Dit gaat echter niet ten koste van het industriële erfgoed. Zo blijven spoorwegen bijvoorbeeld liggen en zijn deze veranderd in fiets- en wandelpaden. Bovendien herbergt het complex veel leuke plekjes: winkels, art galleries, ateliers, buitenkunst en diverse horeca. Het complex bevat ook twee musea: Het Ruhr Museum en het Red Dot Design Museum.

Ruhr Museum

In de spectaculaire oude kolenwasserij op het Zollverein-complex is tegenwoordig het Ruhr Museum gevestigd. Via verschillende verdiepingen worden bezoekers meegenomen in het verleden en heden van het Ruhrgebied. De geschiedenis van het gebied gaat natuurlijk veel verder dan alleen de industrie vanaf de 19^e eeuw en dus is er, verdeeld over verschillende etages, ook veel aandacht voor de rest van de geschiedenis van het gebied, tot aan de prehistorie aan toe.

Uiteraard ontbreekt ook de nodige informatie over de mijn zelf niet en geeft een wandeling door het complex een goede indruk van de vroegere mijn en hoe zwaar het werk hier was. De industriële setting had hiervoor niet beter kunnen zijn en bovendien heb je op de top van het complex een mooi uitzicht over de omgeving.

Red Dot Design Museum

Het Ruhr Museum is niet het enige museum dat op het complex ligt. Ook het Red Dot Design Museum is gevestigd op het terrein, te weten in het oude ketelhuis. Oud en nieuw komt hier heel mooi samen op een prachtige locatie. In het museum zijn ruim 2000 (niet-)alledaagse producten te vinden op het gebied van design. Alleen al vanwege de locatie is het museum interessant om te bezoeken.

Tip: Via de oude spoorlijnen loop je makkelijk richting het Kokerei Café, dat gevestigd is bij de ‘cokesfabriek’ op het terrein. Het is een prima plek om op een unieke locatie iets te eten en drinken. Zowel de kolenmijn als de cokesfabriek gelden als unieke iconen van de moderne industriële architectuur.

Halben: kunstmatige heuvels in een vlak landschap

Klim naar een willekeurig hoog gebouw in het Ruhrgebied en je zult overal grote heuvels ontdekken in het verder platte landschap. Het zijn zogenaamde ‘halben’, wat eigenlijk niks meer zijn dan grote hopen van puin, die afkomstig zijn uit de mijnbouw. De hopen bestaan uit materiaal dat niet bruikbaar was voor verdere verwerking en werd simpelweg in de buurt van verwerkingsbedrijven op grote hopen gegooid. De heuvels zijn dus een erfenis uit het industriële verleden en hebben het landschap in de omgeving voorgoed veranderd. Toch is men er in geslaagd om de tientallen kunstmatige heuvels in iets moois te veranderen. Veel heuvels zijn tegenwoordig veranderd in parken met fiets- en wandelpaden en op de top zijn uitkijktorens, kunstwerken of andere bezienswaardigheden gemaakt. Eén van de meer bekende halbe (soms ook slakkenberg genoemd, omdat veel heuvels in laagjes zijn gemaakt en daardoor op slakkenhuisjes lijken) ligt in Duisburg: de Tiger and Turtle Magic Mountain. Op deze heuvel staat een bekend kunstwerk van een gedraaide trap die nog het meest doet denken aan een achtbaan.

In Bottrop ligt een andere bekende halbe: Op de top van deze heuvel staat een sculptuur in de vorm van een grote driehoek, de Tetraeder. Na het beklimmen hiervan (aanrader, want het is één van de hoogste punten van de regio!) heb je een prachtig 360 graden uitzicht over de hele regio. De talloze andere halben zijn vanaf daar duidelijk te herkennen in het landschap. De naastgelegen halbe is een stukje minder hoog, maar het is een prima plek gebleken om een indoor skihal te bouwen: Alpincenter Bottrop, de langste skihal in Europa.

Duisburger Innerhafen

Als je van plan bent om enkele halben te bezoeken, zijn bovenstaande erg interessant, met name bij goed weer. De Tiger and Turtle Magic Mountain in Duisburg is daarbij prima te combineren met een bezoekje aan de oude binnenhaven (‘innerhafen’) van Duisburg. De haven is niet meer begaanbaar voor verkeer op het water, maar heeft nog veel van zijn oude glorie. De oude loodsen, pakhuizen en silo’s zijn omgetoverd tot musea, restaurants en culturele hotspots en aan de oude oevers is het daardoor vooral bij goed weer goed toeven. In één van de grotere panden, een oude graanopslag, is nu het Museum Küppersmühle gevestigd: Het museum voor moderne kunst. Het is opnieuw een mooie mix van oud en nieuw: Modern aan de binnenkant, terwijl de buitenkant in originele staat is, waardoor de sfeer en look van de oude haven nog steeds tastbaar is.

Landschaftspark Duisburg-Nord

Een plek die je eigenlijk niet mag overslaan is het Landschaftspark Duisburg-Nord, een voormalig hoogoven-terrein. Enige voorzichtigheid is hier soms geboden, want ook hier sta je middenin de oude industrie. Het enorme terrein is tegenwoordig vooral in gebruik voor recreatie en sport. Maar ook voor bedrijven en instanties is het tegenwoordig een geliefde locatie. De hoogovens zijn via trappen te beklimmen en geven je een prachtig uitzicht over het Ruhrgebied. Vanaf hier is goed te zien dat de terreinen van de voormalige industrie langzaam plaatsmaken voor mooie, nieuwe initiatieven. Ondertussen gaat daarbij nauwelijks iets verloren van de cultuurhistorische waarde. Behalve dat Landschaftspark Duisburg-Nord nogal fotogeniek is (regelmatig vinden er trouwerijen en bijbehorende fotoreportages plaats), is het ook voor liefhebbers van klim- en bergsport een geliefde plek. In de voormalige, metershoge opslagplaatsen voor erts zijn allerlei klimmuren gemaakt. Zelfs ijsklimmers komen hier volop aan hun trekken. Ook is er een overdekt klimparcours en uiteraard is het terrein bezaaid met leuke plekken om te wandelen, fietsen en relaxen (barbecue, iemand?). Ook kinderen (grote overdekte glijbaan, speeltuin) en beoefenaars van extreme sports als bmx’en en skaten kunnen zich hier urenlang vermaken.

Het complex bevat verder ook een evenementenhal, vergaderzalen, een restaurant en een openluchtbioscoop. Bijzonder is ook de enorme voormalige gassilo die omgetoverd is tot een populaire duiklocatie (45 meter doorsnede, 13 meter diep). In de voormalige gassilo liggen onder meer auto’s, een schip, een sportvliegtuigje en een deel van een groot passagiersvliegtuig om naar te duiken.

Tel bij bovengenoemde nog talloze festivals, sportevenementen en concerten op en je kunt je voorstellen dat Landschaftspark Duisburg-Nord een enorm geliefde locatie in de regio aan het worden is.

Oberhausen: Gasometer

Ook in Oberhausen staat er een voormalige gasopslag: De Gasometer Oberhausen. Tot 1988 werd deze gigantische silo gebruikt voor opslag van gas. De Gasometer is dankzij haar hoogte al vanaf ver te herkennen doordat deze boven de andere bebouwing uittorent. Het is tegenwoordig een unieke locatie voor tentoonstellingen. Bovendien heb je op de top van de 117 meter hoge silo een prachtig uitzicht op de omgeving. Ook hier kan je, als je even de tijd neemt, goed zien hoe de regio aan het veranderen is. Hedendaagse en voormalige industrie zijn uiteraard zichtbaar, maar ook is te zien hoe de omgeving verandert. Overbodige industrieterreinen zijn ontdaan van gebouwen en wachten op herbestemming. Voor andere gebouwen, spoorlijnen en bruggen wacht in de toekomst wellicht hetzelfde lot.

De herbestemming biedt natuurlijk nieuwe kansen: Rondom de Gasometer is op een voormalig industrieterrein van de ThyssenKrupp een gigantisch nieuw recreatie- en winkelcentrum gebouwd, genaamd CentrO. Behalve een enorm winkelcentrum zijn er onder meer een bioscoop, jachthaven, casino, aquapark, theater en pretpark, een vestiging van Sea Life en een Legoland Discovery Center gebouwd. Ideaal om tussen alle industriecultuur even iets compleet anders te doen!

Al met al heeft de Ruhr-regio mij aangenaam verrast. Het is mooi om te zien hoe industrieel erfgoed bewaard blijft door deze te hergebruiken. De cultuurhistorische waarde van de oude industrie blijft zo behouden en doet recht aan de recente geschiedenis van de regio. Tegelijkertijd creëert dit nieuwe mogelijkheden op het gebied van sport, horeca, toerisme en zelfs natuur. Het resultaat is een enorm aanbod aan erg bijzondere locaties en je merkt aan alles dat het gebied aan een tweede leven bezig is. De oude industrie oogt liefelijker en toegankelijker dan ooit, maar het rauwe randje van de industrie is gebleven.

Tips

Het Ruhrgebied leent zich prima voor een dagtrip. Vanuit Nederland is het Ruhrgebied makkelijk én snel te bereiken (van Utrecht naar Essen is nog geen twee uurtjes rijden).
In de hele regio zijn honderden voorbeelden van industrieel erfgoed aanwezig. Het is dus onmogelijk om alles in één keer te zien. Ga desnoods een paar keer en bezoek telkens een ander gebied in de Ruhr-regio.
Alles op je gemakje bekijken? Denk dan eens na over een fietstocht in het Ruhrgebied!
Ga in ieder geval niet op een regenachtige dag; veel bezienswaardigheden zijn in de buitenlucht.
Meer info over toerisme in het Ruhrgebied is te vinden op de site van Ruhr Tourismus.