Costa Rica is niet alleen bekend van de overweldigende flora en fauna; het land is ook beroemd om zijn heerlijke koffie. Toen wij begin december rondreden in Costa Rica en in ons reisboek lazen over de vele koffieplantages in de buurt van San Jose, vroegen we ons toch af hoe koffie nu eigenlijk precies gemaakt wordt. En wie ooit bedacht heeft de bonen uit het besje te gebruiken om een drankje van te maken? Een bezoek aan een van de vele koffieplantages, zoals bijvoorbeeld Café Britt of Finca Doka, leert je alles over de verwerking van koffiebonen.
Robusta (coffea canephora) en Arabica (coffea arabica) zijn misschien wel de twee bekendste en belangrijkste soorten koffie van alle over de zestig bestaande soorten. De Robusta heeft door het hogere cafeïnegehalte een krachtigere smaak, terwijl de Arabica zachter en aromatischer van smaak is. Arabica-koffie omvat ongeveer 75% van de wereldproductie; Robusta staat voor zo’n 25%. De koffie die wij in Nederland drinken is Robusta-koffie; de koffie die in Costa Rica geteeld wordt is Arabica-koffie.
Coffea arabica, een soort die oorspronkelijk uit Ethiopië komt, werd in de 18e eeuw geïntroduceerd. De gouden bes is decennia lang het belangrijkste exportartikel van Costa Rica geweest. Meer dan 1.100 km2, vooral in de Centrale Hoogvlakte, is gewijd aan de productie van koffie. De bergen bieden namelijk ideale omstandigheden voor de koffieplant, die een voorkeur heeft voor een temperatuur van 20 tot 25 graden Celsius, een duidelijke scheiding tussen natte en droge seizoenen en vruchtbare, goed geïrrigeerde hellingen. Alle koffielanden liggen dan ook rond de evenaar.
Koffieplantages
Wanneer de koffie is uitgegroeid tot kleine plantjes, na 8 tot 12 maanden, verhuizen ze van de kwekerij naar de plantage, waar de koffiezaailingen in lange rijen geplant worden onder schaduwbomen. Het duurt vier tot vijf jaar voordat de glanzende koffiestruik volgroeid is en vruchten gaat dragen, die in trosjes langs de takken hangen. Begin mei verschijnen er kleine witte bloemen, die een jasmijnachtige geur afgeven. De bloemen ontpoppen zich vervolgens tot bessen. De vlezige groene bessen die de bonen bevatten worden geleidelijk rood als ze rijpen. Elke bes bevat twee halfronde zaadjes: de koffiebonen. Goed onderhouden struiken kunnen wel 40 bessen dragen. Een plant kan wel tot 100 jaar vruchten geven.
Oogsten
De meeste arabicabessen worden rijp na zes tot acht maanden; de oogst begint in Costa Rica normaal gesproken dan ook in november. De oogsttijd loopt tot februari. Veelal worden dan seizoensarbeiders uit Nigaragua ingeschakeld. Ten zuiden van de evenaar, bijvoorbeeld in Brazilië en Zimbabwe, vindt de belangrijkste oogst plaats in april of mei, terwijl deze kan voortduren tot augustus. De landen rond de evenaar, zoals Uganda en Colombia, kunnen het hele jaar door oogsten, vooral als plantages het voordeel hebben van verschillende hoogten. In feite zijn er dus het hele jaar door verse koffiebessen.
Het oogsten kan op twee manieren gebeuren; strooksgewijs of selectief. Het selectieve plukken houdt in dat er om de acht tot tien dagen wordt geplukt, waarbij steeds alleen de rode, geheel rijpe bessen worden geoogst. Selectief plukken is uiteraard duurder en arbeidsintensiever dan strookgewijs plukken; het wordt dan ook alleen toegepast bij arabicabonen. De rijpe bessen zijn glanzend felrood. De rode bessen worden met de hand geplukt. Vroeger hielp de hele familie bij het oogsten. Hoewel het nog steeds voorkomt dat kinderen in de velden de koffie staan te plukken, zijn veel arbeiders tegenwoordig Nicaraguanen en leden van inheemse stammen.
Het aantal geplukte bessen wordt bepaald door verschillende factoren, waarvan de meest voor de hand liggende de hoogte van de bomen en de faciliteiten van het boerenbedrijf of de plantage zijn. Een gemiddelde plukker bij een gemiddeld bedrijf plukt per dag tussen de 50 en 100 kg bessen. Van dit totale gewicht is echter maar twintig procent bonen, dus plukt een gemiddelde plukker 10 tot 20 kg koffiebonen. Koffie wordt geleverd in standaard balen van 45 of 60 kg. Een plukker doet er dus drie tot zes dagen over om een baal te vullen.
De kosten van het oogsten bedragen ongeveer de helft van de totale jaarlijkse kosten van een koffieplantage. In Brazilië hebben ze wel geprobeerd deze kosten te reduceren met de introductie van plukmachines, die de losse rijpe bessen van de takken schudden, waarna ze in een soort trechters vallen. Dergelijke machines zijn alleen te gebruiken op zachte, gemakkelijk begaanbare grond en ze vereisen een goede planning en indeling, aangezien ze alleen bruikbaar zijn als de boompjes of struiken in rechte lijnen staan. Bij een machinaal geplukte oogst moet men de bladeren en takjes naderhand nog verwijderen. De meeste koffie is daarom met de hand geoogst.
Beneficios
In de beneficios (koffiefabrieken) worden de bessen schoongemaakt. De zaadrok wordt eraf gehaald en als meststof weer over de hellingen uitgestrooid. De bonen worden gedroogd in de zon. Tegenwoordig gebeurt het drogen vaak in heteluchtovens. De gedroogde bonen worden ontdaan van hun leerachtige vlies en gebrand.
Voor het branden worden de bonen in grote draaiende trommels gedaan. Hier worden de bonen zo’n 20 minuten verhit tot ongeveer 220 graden celcius. Ze worden dan bruin van kleur en klaar voor het gebruik. De meeste koffiefabrikanten branden de bonen liever zelf dan dat ze kant-en-klaar in het productieland kopen. De belangrijkste reden hiervoor is dat gebrande koffie niet lang opgeslagen kan worden. Een gebrande koffieboon is een vers product en na het branden blijven de bonen twee tot drie weken goed voordat ze beginnen te verouderen. Tot vlak voor de verkoop- en exportdatum blijven de koffiebonen in hun hoornschil, omdat de bescherming van de koffieboon opweegt tegen de hogere kosten voor opslag en transport. Ongebrande boontjes kan je onder de juiste omstandigheden 1 à 2 jaar goed houden.
Verpakken
De gebrande bonen worden gesorteerd op kwaliteit, formaat en vorm. De beste kwaliteit wordt naar het buitenland geëxporteerd, vacuüm verpakt en in diverse soorten. Mindere kwaliteit bonen worden op de lokale markt verkocht als café puro (onvermengd) en café traditional (met toevoeging van 10 procent suiker).
Iedere branderij heeft een eigen soort pak. Het meest wordt er gemalen koffie verkocht, maar er zijn ook nog wel hele bonen te koop. Gemalen koffie word luchtdicht verpakt, anders verliest de koffie te veel aroma.
Costa Rica Online biedt een leuke bouwsteen aan: Koffieplantages bij Boquete! Midden in de vallei, ingeklemd tussen enkele vulkanen ga je samen met een gids het proces van koffieboon tot kopje koffie stap voor stap door. Een leeg plekje in je koffer is een aanrader, zodat je je zelf gebrande koffiebonen mee kunt nemen naar huis.
- Ontdek de diversiteit van Kaapverdië - 11 april 2024
- The Iceland Trail – een spectaculaire hike door IJsland - 7 april 2024
- De nieuwe hotspot van Zuid-Amerika: fascinerende metropool Lima - 5 april 2024
