Alsof we ons op de Noordpool begeven, Ailigas, Karigasniemi, Finland
Iets onder de top parkeert hij de scooter en stappen reisgenoot Ido en ik de sneeuw in. Voor ons strekt zich een weids landschap uit tot aan de einder. Dit is het land van de Sámi bevolking, de enige erkende inheemse bevolkingsgroep binnen de Europese Unie. De Samen hebben hun eigen taal, cultuur en parlement. Vroeger leidden ze een nomadisch bestaan en trokken met hun rendierkudden door het Arctische landschap, maar dat leven is vooral te vinden in het Sámi museum in Inari.
Zonsondergang tijdens de sneeuwscootertocht op de Ailigas berg, Karigasniemi, Finland
De moderne Sámi heeft een mobiele telefoon, een sneeuwscooter met gps, sneeuwpak, helm, huis met vloerverwarming, sauna en een hutje in de heuvels om een vuurtje te maken en te chillen met vrienden of een enkele vriendin, want veel vrouwen zijn er niet. “Die zijn vooral in het zuiden van Finland te vinden, waar de winkels zijn”, lacht Sebastian.
Sebastian Rasmus, Sámi in een modern jasje, Ailigas, Finland
Liefde
Ze kijkt nog steeds een beetje ondeugend naar hem en hij plaagt haar nog graag. Raimo is wel één van de gelukkigen die de liefde heeft gevonden en Marjatta inmiddels ook. Begin jaren negentig kwam hij hier voor het eerst en wilde nooit meer weg, maar zij dacht daar toen nog heel anders over.
Raimo en Marjatta voor hun Nuorgam Holiday Village in Lapland, of Sápmi zoals de Samen het zelf noemen
Raimo werkte voor de gemeente Utsjoki. Een gemeente met een oppervlakte van meer dan 5.000 km2, iets groter dan de provincie Noord-Brabant, maar waar nog geen 2.000 mensen wonen. Marjatta groeide hier op, in de bed and breakfast van haar ouders in Nuorgam, het noordelijkste dorp van Finland en de EU. Voor haar 25ste reisde ze de wereld rond, maar ze voelde altijd dat ze terug wilde om hier haar bestaan op te bouwen.
Marjatta is Sámi, draagt de typische kleding en spreekt de taal, Raimo niet maar hij beheerst wel de taal van de liefde. “Toen ik haar voor het eerst zag voelde ik donder en bliksem. Het was liefde op het eerste gezicht”. “En ik dacht alleen maar; als hij maar niet verliefd op me wordt”, voegt Marjatta er met een glimlach aan toe. Uiteindelijk viel ze toch voor zijn charmes. Ze kregen kinderen en runnen met het hele gezin het Nuorgam vakantie dorp, een succesvolle uitbreiding van de bed and breakfast van haar ouders.
Natuur
“De uitgestrektheid van het landschap en de stilte van de natuur is waar ik het meest van hou”, vertelt Eemeli, zoon van Marjatta en Raimo. Het doet me denken aan het gesprek dat ik gisteren had met Petri Saastamoinen van het outdoorcentrum en Korpikartanohotel in Menesjärvi. Volgens hem is het naast de taal en de gebruiken vooral de band met de natuur die de Sámi kenmerkt.
Zonsondergang vanaf Ailigas, Karigasniemi, Sápmi, Finland
In Finland wonen nog ongeveer 8.000 Samen, beduidend meer dan in Rusland waar nog slechts 2.000 Sámi leven, maar veel minder dan in Noorwegen en Zweden met ongeveer 60.000 en 20.000 Samische inwoners. In Scandinavië staat de Finse Sámi cultuur het meest onder druk omdat de Samen er de minste rechten hebben. De bevolking in de buurlanden heeft meer eigen grond beschikbaar en meer middelen om de cultuur te behouden.
Oorspronkelijk woonden de Samen in tenten en blokhutten, zoals te zien is in het Sámi museum. Ze leefden vooral van hun rendieren en daarnaast van vis, wild en vruchten uit de vrije natuur, maar door houtkap en economische ontwikkelingen verloren de Sámi steeds meer leefgebied. Slechts een heel kleine groep leidt nog een (semi-)nomadisch bestaan, op de uitgestrekte hoogvlakten van de Finnmarksvidda in Noorwegen, maar ook daar zijn enkele vaste verblijven.
De meeste Sámi wonen tegenwoordig gewoon in een huis en hebben een nieuwe leefstijl en bron van inkomsten gevonden. Rendierteelt en visserij zijn nog steeds één van de belangrijkste, maar het vermarkten van hun cultuur is de laatste decennia enorm in opkomst.
Zalmsoep in de hut in Nuorgam Holiday Village, Sápmi, Finland
Santeri nodigt ons uit voor de lunch, Nuorgam Holiday Village
Vanuit een gezellige ‘kota’, een klein houten hutje, trekt een heerlijke geur over het Nuorgam vakantie dorp. Eemeli en zijn broer Santeri serveren een traditionele zalmsoep met dille, uien, aardappels en room. Daarna neemt Eemeli ons mee voor een sneeuwscootertocht over de toendra van Nuorgam, het land waar zijn verre voorouders nog rond trokken. Vanaf het mooiste uitkijkpunt in het gebied wijst hij ons op een groepje rendieren in de verte. Ik vind het een mooie verbinding met z’n roots, maar misschien wil ik er wel te veel in zien. Eerst maar eens genieten van het weidse toendra landschap, opgaan in de magische wereld van het witte niets, luisteren naar de stilte, kijken naar de uitgestrektheid, één worden met het moment of gewoon chillen zoals Eemeli het noemt.
Gebruiken
Eemeli weet hoe hij zich moet redden in de natuur, kent de gevaren, geniet van de schoonheid. Hij leert ons de traditionele manier van ijsvissen, vertelt van de dode bomen in het landschap, die aan hun einde komen doordat ze in cycli van 20 jaar worden aangevreten door wormen en hij haalt herinneringen op over het vissen op zalm met zijn vader in de zomer.
Hoe diep de Sámi cultuur in hem geworteld is weet ik niet, daarvoor ben ik te kort hier, maar hij is in ieder geval een jongen van de natuur. Ondanks zijn jeugdige leeftijd is hij wijs genoeg om zich in het harde Arctische klimaat te handhaven.
Op de rendierhouderij van Sámi familie Valle in Utsjoki klinken harde klappen. Met een mes slaat Erik aangevroren stukken ijs van rendierhuiden af. In de zomer heeft hij ze gevild. “Dat moet binnen acht uur gebeuren, anders beginnen ze te rotten en laten de haren los”, zegt hij terwijl hij nog een paar stevige klappen uitdeelt. De huiden hebben een half jaar te drogen gehangen aan het hekwerk van de boerderij. Vandaag haalt hij ze eraf.
Los halen van rendierhuiden in Holiday Village Valle, Utsjoki, Finland
Zijn rendierkudde leeft in de heuvels van Utsjoki. Elke ochtend en avond trekt hij erop uit om de dieren bij elkaar te houden. “Mijn opa deed er bijna een hele dag over om met ski’s of op de rendierslee de ronde te doen. Ik ben met de sneeuwscooter in een uurtje weer terug”.
Uit hoeveel rendieren zijn kudde bestaat wil Erik niet zeggen. “Dat vertelt geen enkele Sámi”. Het is een vorm van bescheidenheid of een manier om onderlinge jaloezie te voorkomen. Sámi lopen in ieder geval niet te koop met de grootte van hun kuddes.
Joiken
Toen de Samen nog als nomaden leefden communiceerden ze onder andere door op een speciale manier te zingen; joiken. “Via de joiks hielden ze elkaar op de hoogte en uitten ze hun emoties”, vertelt Erik. Tegenwoordig verloopt de communicatie via whatsapp en zijn de liederen vooral te horen op youtube:
De zangstijl doet mij denken aan een combinatie tussen muziek van Indianen en jodelen. Ondanks dat het één van de oudste muziekstijlen in Europa is, leeft het nog steeds. De Zweedse Sámi Jon Hendrik won in 2014 Sweden’s Got Talent met een prachtige joik over een overleden vriend:
Ontwikkeling
Hoewel de oude leefwijze zo goed als verdwenen is, staat de cultuur hoog in het vaandel. Tradities zijn heel belangrijk voor alle Samen. Dat zie je bijvoorbeeld terug in de geliefde handgemaakte klederdracht en in de taal, die weer overal onderwezen mag worden.
“Vorige generaties hebben het moeilijk gehad”, vertrouwt Petri Saastamoinen me toe in het restaurantje van het hotel in Menesjärvi. “Onze taal was lange tijd verboden bij officiële gelegenheden, maar sinds de zestiger jaren hebben we steeds meer rechten gekregen en wordt onze cultuur beter beschermd. Tegenwoordig zijn Sámi roots iets om trots op te zijn”. Paradox is wel dat de oorspronkelijke leefstijl verdreven wordt door het moderne leven, maar de cultuur juist daardoor verder kan worden uitgedragen.
Het complete pakket
Langzaam gaat de zon onder. Ik maak foto’s vanaf de heilige berg. “Heilig vanwege het noorderlicht dat hier op z’n mooist is”, vertelt Sebastian Rasmus. Maar de zonsondergang is ook niet mis, merk ik.
Sebastian wil de tocht die we met hem maken vaker gaan aanbieden aan toeristen, die in zijn stijlvolle en net verbouwde familiehotel in Karigasniemi verblijven. “We hebben hier het complete pakket, prima kamers, uitstekende keuken, ongerepte natuur, noorderlicht, sauna, cabins, Sámi cultuur en alle winteractiviteiten van sneeuwscooteren tot ijsvissen”. Hij flapt het eruit alsof het een pitch is. Nu alleen nog een paar leuke vrouwen om mee te chillen in zo’n gezellig hutje in de heuvels.
Meer informatie over:
- Sámi museum: www.siida.fi
- Inari-Saariselkä regio: www.inarisaariselka.fi
- Inari-Saariselkä regio: www.inarisaariselka.fi
- Familiehotel Karigasniemi Sebastian Rasmus: www.hansabar.fi
- Nuorgam Holiday Village: www.nuorgaminlomakeskus.fi
- Rendierhouderij Utsjoki: www.holidayvillagevalle.fi
- Outdoor centrum en hotel Korpikartano: www.korpikartano.fi
- Finland: www.visitfinland.fi en www.visitfinland.com
Op 23-jarige leeftijd maakte ik een voetreis naar Rome vanaf Maastricht. Daarna o.a. verslag gedaan van de Mont Blanc Expeditie en de Arctic Challenge met temperaturen tot -35 graden. Extreme reizen vind ik leuk, maar Mallorca off the beaten track is ook prachtig.
- Drie Dolomieten uitzichten die je gezien moet hebben - 30 mei 2018
- Winterwandeling Unterengadin Zwitserland - 17 maart 2018
- Op jacht naar het Noorderlicht - 21 december 2017
