Qua Afrika was ik nog niet verder gekomen dan een weekje vakantie op de Kaapverdische Eilanden. Dat is toch wel even iets anders dan drie maanden in de zinderende hitte van Centraal-Afrika. Maar toen ik onverwacht de kans kreeg als vrijwilliger aan de slag te gaan in een opvangcentrum wist ik onmiddellijk dat er geen weg terug was. Sommige kansen móet je wel grijpen. In allerijl regelde ik papieren, pillen, prikken én regenlaarzen. Op naar de Republiek Congo!
Vrijwel iedereen, inclusief ikzelf tot voor kort, denkt bij Congo onmiddellijk aan voormalig Belgisch-Congo, ofwel de Democratische Republiek Congo. Maar dat is de oostelijke buur in dit geval. De Republiek Congo, ook wel Congo-Brazzaville genoemd, is een relatief stabiele voormalig Franse kolonie en vele malen kleiner dan zijn Congolese buur. Beide Congo’s zijn gescheiden door de diepste rivier ter wereld met de naam, hoe raadt u het zo, de Congo rivier. Hoewel klein in vergelijking met z’n gigantische buurman, is de Republiek Congo nog altijd negen maal zo groot als Nederland. Met een inwonertal van ongeveer vier miljoen, waarvan drie kwart in de twee grote steden (Brazzaville en Pointe Noire) woont, een dunbevolkt land.
Het land bestaat dan ook voor een groot deel uit tropisch woud. Het Congobekken, het grootste tropisch woud op aarde na het Amazonewoud, herbergt duizenden bijzondere planten- en diersoorten, waarvan vele nergens anders voorkomen. Niet voor niks werd het door de New York Times genoemd als de nieuwe safari bestemming van Afrika in de lijst van ‘places to go’ voor 2013. De Congolese bossen zijn ook het leefgebied van onze naaste verwanten, gorilla’s en chimpansees. Nog wel, want beide soorten zijn met uitsterven bedreigd. Neef chimpansee, nauwer verwant aan de mens dan aan de gorilla, is de reden van mijn bezoek.
Het Jane Goodall Instituut
Als vrijwilliger van het Jane Goodall Instituut Nederland (JGI) werd mij de mogelijkheid geboden het Tchimpounga Chimpanzee Rehabilitation Center te bezoeken. Tchimpounga werd in 1992 opgericht door Jane Goodall en is nu met ruim 160 chimpansees het grootste chimpansee opvangcentrum van Afrika. Vrijwel al deze chimps zijn slachtoffers van de illegale commerciële handel in bushmeat. De moeders worden gedood voor het vlees, en de jongen worden verhandeld. Als de jonge chimps in beslag genomen worden komen ze, meestal erg verzwakt en getraumatiseerd, terecht in een opvangcentrum.
Het opvangcentrum is (nog) niet open voor bezoekers. Maar vorig jaar kreeg Tchimpounga helaas erg veel jonge weesjes binnen. Zo veel dat het vaste personeel wel wat hulp kon gebruiken. Als JGI vrijwilliger kwam ik in aanmerking dankzij mijn achtergrond in gedragsbiologie. Bovendien was ik al een tijdje op reis en had ik de mogelijkheid om daar op korte termijn nog drie maanden Afrika aan vast te plakken.
Tchimpounga’s bijzondere bewoners
Na een lange reis word ik in het hete, drukke Pointe Noire opgewacht door Rebeca, Tchimpounga’s directrice, die mij en mijn koffer vol spullen voor het opvangcentrum door de douane loodst. In de supermarkt sla ik de boodschappen in voor de eerste week. Gelukkig heeft Rebeca de auto vol boodschappentassen, plastic tassen zijn in Congo namelijk geheel verboden. Dan rijden we de stad uit, naar het veertig kilometer verderop gelegen opvangcentrum. Het laatste half uur van deze trip is hobbelen over een grillige zandweg door het vijftigduizend hectaren grote Tchimpounga natuurreservaat. Een uitgestrekt savannegebied, bezaaid met op gigantische paddenstoelen lijkende termietenheuvels, en leefgebied van verschillende groepen wilde chimpansees. Bij het naderen van het opvangcentrum hoor ik de onmiskenbare geluiden van een grote groep chimpansees. Met luid gejoel, maar ook enkele stenen en handjes vol zand, word ik begroet door de nieuwsgierige bewoners. Mijn zojuist ingeslagen eieren hebben de zandweg helaas niet overleefd.
De eerste week ben ik in quarantaine, en moet ik voldoende afstand houden van de chimps. Hierna word ik voorgesteld aan Jeje, een guitig en energiek mannetje van nog geen jaar oud. Voor de komende drie maanden ben ik zijn nacht-oppas. Jeje was bij aankomst in juni vorig jaar de jongste chimp die men ooit had binnengekregen en woog maar twee kilo. Zulke jonge chimps hebben continue zorg nodig en zijn dus dag en nacht bij een verzorger (In het wild blijven chimpansees zo’n vijf jaar continu bij hun moeder). Overdag brengt Jeje, met een vaste verzorger in de buurt, zijn tijd door met andere jonge weesjes in het bos. Aan het begin van de avond wordt de nog altijd hyperactieve peuter bij mij afgeleverd. De tomeloze energie van deze jonge chimpansees is ongelooflijk. Maar tegen achten gaat ook bij Jeje toch echt het licht uit. En ik geef toe, bij mij niet heel veel later…
Een andere indrukwekkende ontmoeting is die met Motambo. Deze vijfjarige chimpansee werd in beslag genomen op een boot op weg naar Brazzaville en komt doodziek aan in Tchimpounga. Hij heeft tetanus, wat zorgt voor heftige spierspasmen en verkrampte spieren en daarmee problemen met ademen en slikken. Daarnaast heeft hij diepe wonden van zijn ketenen en de strik waarmee hij is gevangen en mist hij de helft van zijn tanden. Bij aankomst is zijn toestand kritiek en een kamer in het gastenverblijf wordt onmiddellijk omgebouwd tot ziekenboeg. Hij wordt 24 uur per dag verzorgd en bewaakt. Gelukkig knapt hij op en verandert hij van een hoopje ellende weer in een jonge actieve chimp. Vanwege zijn quarantaine en herstel blijft hij nog een tijdje in het gastenverblijf maar vlak voor mijn vertrek verhuist hij naar een groepje jonge chimps met de bijzondere pleegmoeder La Vieille. Een prachtig filmpje over de aankomst en het herstel van Motambo vind je hier.
Tchimpounga’s eilanden
Omdat het opvangcentrum oorspronkelijk werd gebouwd voor slechts vijfentwintig chimpansees barst het uit zijn voegen. Gelukkig kon er twee jaar geleden flink worden uitgebreid, waardoor ook drie eilanden in de Kouilou rivier deel werden van het natuurreservaat. Eilanden bestaande uit tropisch bos waar de chimpansees in relatieve vrijheid kunnen leven, en kunnen oefenen voor hun eventuele terugkeer naar het wild. Het eiland Tchindzoulou, bestaande uit honderd hectaren bos, is in 2012 al in gebruik genomen door enkele jonge vrouwtjes. Kijk hier voor een filmpje over deze eilandmeiden.
Tijdens mijn verblijf verhuizen er nog vier dames naar Tchindzoulou. Nzouzou, Zimbana, Ngauo en Tchivgna ruilen de kale grond en klimrekken van hun verblijf om voor metershoge bomen, dichte begroeiing en dagelijkse avonturen. Enigszins gespannen turen ze door de tralies tijdens de ongeveer één-uur durende reis, waarvan het laatste half uur over de machtige Kouilou rivier. Na haar vrijlating rent Ngaou vanuit haar krat meteen in de armen van een van de verzorgers, ze heeft even wat geruststelling nodig. Maar al snel zitten de meiden in de bomen, maken ze kennis met de al aanwezige bewoners, en verkennen ze de omgeving. Het is indrukwekkend om de chimps te zien in hun natuurlijke omgeving, hoog in de bomen, slingerend aan de lianen. Kudia geeft speciaal voor ons een showtje weg!
Ondertussen wordt er hard gewerkt om alle drie de eilanden gereed te maken zodat zo snel mogelijk alle chimpansees van Tchimpounga weer kunnen genieten van het leven in het bos. Als de eilanden gereed zijn kunnen toeristen vanaf het water de chimpansees te observeren. Ook worden er begeleide wandelingen uitgezet door de prachtige natuur van het reservaat. Hier zie je de sporen van de wilde chimpansees, zoals hun nesten, en kun je het wilde fruit proeven waar ze dol op zijn. Bovendien is het reservaat een paradijs voor vogelliefhebbers!
https://vimeo.com/68471577
Super Kodo, koning van de Congolese jungle
Tchimpounga richt zich niet alleen op de opvang van chimpansees, maar besteedt ook veel aandacht aan educatie en voorlichting om de illegale handel in wilde dieren te stoppen, onder andere door middel van de populaire lokale tv-serie ‘Super Kodo’. Super Kodo is een jongen met magische krachten. Hij is in staat om met een lichtflits doorgewinterde stropers en jagers te veranderen in dierenvrienden en natuurbeschermers. Super Kodo is een enorme hit en inmiddels zijn er al tien afleveringen uitgezonden op de Congolese televisie. De serie is het enige aanbod voor kinderen in de lokale taal Monokutuba en wordt keer op keer herhaald. Vrijwel iedereen in de omgeving, jong en oud, kent Super Kodo. En is op deze manier ook bekend met onder andere de desastreuze effecten van de bushmeat handel en de wetten en regels die gelden omtrent de jacht.
De serie wordt gemaakt met een groepje kinderen uit het dorp vlakbij het opvangcentrum. De hoofdrolspeler, de inmiddels vijftienjarige Carel, is uitgegroeid tot een Congolese beroemdheid en wordt aanbeden door vele schoolkinderen. Gezien zijn magische krachten wordt hij uiteraard met grote voorzichtigheid behandeld. Bij de opnames van een nieuwe aflevering krijg ik de kans om deze charismatische superheld te ontmoeten. In deze aflevering helpen Super Kodo en z’n vriendjes met de aanplant van nieuw bos om zo verbindingszones te creëren tussen de huidige leefgebieden van de wilde chimpansees. Carel, en de overige zeven jonge acteurs, werken vrijwillig mee aan de serie en hebben zichtbaar plezier in de opnames. Carel is blij dat hij zo’n belangrijke rol kan vervullen en kinderen kan leren over de natuur. In ruil voor hun medewerking betaalt Tchimpounga elk jaar de schoolspullen voor de acteurs.
Ondertussen is aflevering elf klaar om uitgezonden te worden en zijn er nog twee in de maak. Het bos en zijn bewoners kan voorlopig dus nog rekenen op de steun van Super Kodo. Iets wat ze maar al te goed kunnen gebruiken.
Terug naar Nederland
Na drie maanden en ontelbare bijzondere belevenissen zit mijn tijd er op. Hoewel het gebrek aan vrijheid en onafhankelijkheid van een leven in een afgelegen reservaat best wel eens moeilijk was, de luchtvochtigheid van honderd procent je bijna deed verlangen naar winter, en ik me intens verheugde op iets anders dan witte stokbroden en bonen uit blik, was het natuurlijk vreselijk moeilijk om Jeje achter te laten. Gelukkig weet ik dat hij in hele goede handen is, en blijf ik als adoptieouder op de hoogte van zijn leven in het verre Afrika. Weer terug in Nederland blijf ik me inzetten voor het Jane Goodall Instituut. In de twintig jaar van Tchimpounga’s bestaan is er veel bereikt maar het werk is nog hard nodig. Het aantal wilde chimpansees is door het kappen van de bossen en de sterk groeiende commerciële jacht in de afgelopen eeuw afgenomen met maar liefst 90%. Vandaag de dag zijn er nog minder dan 200.000 individuen en als er niet snel iets verandert zijn ze zeer binnenkort voorgoed verdwenen…
Wil je meer weten van het werk van het Jane Goodall Instituut, of meehelpen door bijvoorbeeld een chimpansee te adopteren, kijk dan eens op de website, en blijf op de hoogte via Facebook of Twitter.
Tekst en fotografie: Susan
- 5x waarom je naar Zuid-Finland wil deze zomer - 21 maart 2024
- 10 hoogtepunten van Ibiza per huurauto - 20 maart 2024
- Bikinitrends voor 2024 - 19 maart 2024
