Een mysterieus rijk
Tussen de tweede helft van de negentiende en de eerste helft van de twintigste eeuw werd een geopolitiek schaakspel –the great game genoemd- gespeeld tussen Rusland en het Britse rijk. Met als inzet de invloed in gebieden tussen de Britse Rai (nu India, Pakistan, Bangladesh en Myanmar) en het Tsarenrijk. Het speelveld was in eerste instantie Afghanistan en Turkmenistan, maar rond de eeuwwisseling verplaatste het spel zich naar China, de Tibetaanse wereld, in het bijzonder het Tibet van de Dalai Lama’s en Mongolië.
Het was de Brit Francis Younghusband die als eerste Lhasa bereikte. Hij leidde een militaire expeditie die onderweg bij de plaats Guru een ware slachting aanrichtte onder een groep Tibetanen, voornamelijk monniken. De Tibetanen vochten met speren en hadden magische amuletten om zich tegen het net uitgevonden Gatling machinegeweer te beschermen. Iets dat niet echt werkte. Toen de expeditie in Lhasa was aangekomen negeerde de bevolking Younghusband en zijn troepen compleet. Hij slaagde er niet in ‘de leiding’ te spreken –de Dalai Lama was gevlucht naar Mongolie- en zijn plaatsvervangers hielden zich schuil.
Wat is nu precies de Tibetaanse wereld?
Inmiddels heeft bijna iedereen door documentaires en films als Kundun en Seven Years in Tibet wel een beeld bij Tibet. Het blijft een gebied met een mystiek aura. Gebedsmolens en -vlaggen, enorme toeters, grote trommen, met donker stemgeluid zingende, of eigenlijk meer declamerende monniken. Een sfeer van donkere tempels, dieprode kleuren en onheilspellend geschilderde demonen, maar ook van bergen, diepblauwe hemels met ongekende vergezichten en ruige Yaks.
Maar over welk gebied hebben we het eigenlijk als we het over Tibet hebben? De Tibetaanse Autonome Regio als bestuurlijk gebied binnen China, het veel grotere deel van China dat de Tibetanen in ballingschap claimen of meer? Etnische Tibetanen hebben zich in de loop van de geschiedenis verspreid over het Tibetaanse plateau, een hoogvlakte ruwweg gelegen tussen de Taklamakan woestijn en het Himalaya gebergte, en langs de randen van dit plateau. Behalve etniciteit is er ook een gedeelde religieuze cultuur, het Tantrisch boeddhisme genoemd. Het doel van deze leer is het bereiken van het Boeddhaschap om daarna andere wezens naar verlichting te kunnen leiden. Rituelen vormen een belangrijk onderdeel van deze cultuur.
Het tantrisch boeddhisme is ontstaan in India rond de vierde eeuw na Christus. De religie is vandaar verspreid naar China en Tibet. Daar werd het vermengd met elementen uit de lokale animistische ‘Bon’ religie. Dat geldt vooral voor het pantheon aan goden en demonen, die vaak hun pendant hebben in het Hindoeïsme. De legendarische Guru Rinpoche – Padmansanbava- bracht het Boeddhisme naar Ladakh en naar Bhutan. Naast etnische Tibetanen hangen ook de Mongolen, Drukpa’s in Bhutan en een aantal volken in Nepal een vorm van deze religie aan.
De Tibetaanse wereld is dus, zowel voor wat betreft de historische context als voor wat betreft de cultuur, niet beperkt tot het gelijknamige deel van China. En dat geldt zeker voor het ervaren van die cultuur. Dat is eigenlijk vaak beter mogelijk buiten de door Chinezen overheerste kern ervan dan daarbinnen.
Gebieden met een historische Tibetaanse cultuur
Tibetaanse Autonome Regio in de Volksrepubliek China | |
Historisch Tibet als geclaimd door Tibetaanse ballingen | |
Tibetaanse gebieden volgens de Volksrepubliek China | |
Controle China, geclaimd door India (Aksai Chin) | |
Controle India, geclaimd door China (Zuid-Tibet) | |
Andere gebieden met een historische Tibetaanse cultuur | |
Bron: wikipedia– |
De attributen van de Tibetaanse wereld
Rituelen en symbolen spelen een belangrijke rol in de Tibetaanse wereld. En er zijn een aantal kenmerkende attributen die daar een rol in spelen.
De ‘Thunderbolt’ -dorje of vajra- is een ritueel object dat bij religieuze ceremonies in de rechterhand wordt gehouden.
Een bekend symbool is ook de gebedsmolen, een metalen cilinder die kloksgewijs wordt rondgedraaid. De cilinder bevat een rol papier, bedrukt of beschreven met spreuken (mantra’s). Door de cilinder te draaien gaat de spreuk op in de wind.
Ook gebedsvlaggen zijn bedrukt met gebeden en mantra’s. Ze worden opgehangen op bergpassen en bij tempels. Als ze wapperen neemt de wind de spreuken op.
Een mani-steen is een steen met geschilderde of ingekerfde afbeeldingen of mantra’s. Deze worden vaak op elkaar geplaatst bij een heiligdom, klooster of bergpas. Hierdoor kunnen indrukwekkende bouwsels ontstaan.
De Tibetaanse variant op de stoepa heet een Chörten. Deze is meestal wit en heeft de vorm van een omgekeerde klok, geplaatst op een verhoogde meestal trapsgewijze onderbouw, waarbij iedere trede een symboliek heeft.
Het wiel van het leven, dat je overal in de Tibetaanse wereld vindt, is een vaak complexe schildering die een grafische weergave is van de leer van het boeddhisme. Behandeld worden onder het achtvoudig pad, karma, wedergeboorte en het Boeddhaschap. In het midden vind je de drie mentale vergiften, begeerte, aversie en onwetendheid. Deze worden respectievelijk weergegeven door een haan, een slang en een olifant die in elkaars staart bijten, wat de onderlinge afhankelijkheid symboliseert. Eromheen de zes onderscheiden rijken van het bestaan; twee rijken van de goden, een rijk van de geesten, het dierenrijk, het mensenrijk, en het hellerijk. In dat laatste vind je vaak zeer grafische afbeeldingen van wreedheden.
Een mandala is een geometrisch patroon dat de kosmos uitbeeldt. Ze kunnen zijn geschilderd, maar worden ook vaak van zandkorrels gemaakt, iets waarmee monniken weken bezig kunnen zijn. Zandmandala’s worden na een tijdje ceremonieel vernietigd, aan de natuur teruggegeven.
Gebieden met een Tibetaanse of nauw verwante cultuur
De zogeheten Tibetaans Autonome Regio (TAR)
Dit is het gebied dat meestal als Tibet wordt gezien. De hoofdstad ervan, Lhasa, is van oudsher de kern van de Tibetaanse wereld en cultuur. Hier vind je de Jokhang, de heiligste tempel, en ook Ganden, Drepung en Sera behoren tot de belangrijke kloosters van de Tibetaanse wereld. En het paleis van de Dalai Lama, het Potala is zonder meer een van de indrukwekkendste gebouwen van de wereld. Andere attracties zijn plaatsen als Gyantze, Shigatze en Samye met hun kloosters, stupa’s en monniken, maar ook vooral de indrukwekkende landschappen. Lhasa naar Kathmandu is een standaard route. Off the beaten track is een bezoek aan Mount Kailash, waar je op grote hoogte een trektocht rond deze heilige berg kunt maken. Ook de treinreis van Lhasa naar Xining (en verder) is de moeite waard.
Een bezoek aan dit gebied vergt een vergunning, die weer bij een tour hoort. Dit kan overigens ook een tour voor twee personen zijn of zelfs een solo ‘tour’ . De mogelijkheden hier ‘omheen te werken’ wisselen nogal. Informeer hiervoor bij hostels in bijvoorbeeld Chengdu.
De historische Tibetaanse provincies Amdo en Kham
Hoewel ze wel worden geclaimd door de Tibetanen, hoorden deze provincies niet tot de politieke invloedssfeer van de Dalai Lama toen de Chinezen Tibet binnenvielen. Zoals het kaartje toont is Amdo grotendeels ondergebracht in Qinghai en Kham grotendeels in Sichuan. De delen met een meer Tibetaans karakter zijn ondergebracht in zogenaamde Tibetaanse Autonome Prefecturen. Behalve in Sichuan en Qinghai vind je die ook in Gansu en Yunnan.
Je vindt hier vaak een mix van Chinese en Tibetaanse cultuurgebieden. Hoewel hier relatief meer vrijheid is dan in de TAR, neemt ook hier de repressie de laatste jaren toe, als antwoord op zelfverbrandingen en onlusten. Maar als toerist kun je hier gewoon vrij reizen, al zijn op bepaalde tijdstippen gebieden afgesloten voor toeristen. Bekende plaatsen zijn Xiahe, Langmusi en het Kumbum klooster dat in de buurt van Xining (Qinghai) ligt. Maar ook de route van Chengdu, via Tagong en Litang naar Shangri La is de moeite waard.
Bhutan
In Bhutan vind je een iets andere religieuze stroming dan die in de hiervoor genoemde gebieden. Maar er zijn wel veel verwantschappen. Het Boeddhisme is in Bhutan de staatsreligie. En traditie en religie hebben nog steeds een grote invloed op het leven in Bhutan, waar televisie pas in 1999 zijn intrede deed. Om de cultuur te bewaren beperkt de regering het toerisme door de toerist via een lokale touroperator minimaal 250 dollar per dag te laten inbrengen. Reizen naar Bhutan zijn dus altijd georganiseerd, hoewel het mogelijk is voor een klein gezelschap een eigen reis te organiseren. Overigens geldt de 250 dollar per dag niet voor Indiase toeristen, waardoor het land toch steeds drukker wordt.
Nepal
Ook in Nepal, dat officieel een Hindoe koninkrijk is, wonen etnische Tibetanen, waaronder de bekende Sherpa’s en er zijn gebieden met een Tibetaanse cultuur. Die gebieden, zoals Mustang en Upper Dolpo, kenmerken zich door hun afgelegen ligging, zodat een bezoek al gauw een uitgebreide trekking of een kleine expeditie wordt. Een aparte vergunning is meestal vereist. Ook in Kathmandu zijn er een aantal Tibetaanse plekken, waaronder de Swayambhuthath, ook wel bekend als de apentempel en de Bothnat Stupa, een aanrader tegen zonsondergang.
Ladakh
De Lhadaki’s volgen dezelfde stroming van het Boeddhisme als de Tibetanen en zijn ook cultureel verwant. Vandaar dat de deelstaat wel Klein Tibet wordt genoemd. Als onafhankelijk koninkrijk werd Ladakh sterk beïnvloed door het Tibetaanse buurland. De landschappen in Ladakh zijn evenals in Tibet adembenemend. Kenmerkend voor Ladakh zijn de oases die als sterk afgebakende intens groene vlekken in het maanlandschap lijken te liggen. Als je vanuit Ladakh over land naar Delhi reist, kun je Dharamsala, de residentie van de Dalai Lama, bezoeken.
Sikkim
De Indiase staat Sikkin was tot 1975 onafhankelijk maar koos toen in een referendum voor aansluiting bij India. Dat zal ongetwijfeld te maken hebben met het feit dat de Chinese regering Sikkim zag als Chinees grondgebied en een zekere mate van bescherming raadzaam leek. Hoewel Nepalees de officiële taal in Sikkim is bestaat de bevolking uit verschillende etnische groeperingen. De uit Tibet stammende Bhutia’s spreken een Tibetaans dialect en hun gebruiken en tradities zijn duidelijk Tibetaans. De steden en dorpen zijn overwegend Indiaas maar het fraaie bergachtige landschap bevat een aantal interessante Tibetaanse kloosters als Rumtek, Phodang en Pelling. Vanwege de nabijheid wordt Sikkim vaak gecombineerd met een bezoek aan Bhutan.
Verder lezen: nl.wikipedia.org/wiki/Portaal:Tibetaans_boeddhisme/Religie
en https://nl.wikipedia.org/wiki/Portaal:Tibet
Meer op Reishonger:
De bovenloop van de Mekong
Naar Zadoi – het begin van mijn reis naar de oorsprong van de Mekong en de vervolgverhalen
De Viagra van de Himalaya
Over het Gaden klooster, een religieuze uitvoering van de mancave
Over het rotsklooster van Gar – een taxichauffeur maakt zijn gage al onderweg op
Gebedsvlaggen in de katholieke kerk?
Wil jij ook op reis naar Tibet?
Check onze speciaal geselecteerde reizen naar Tibet in de reisshop.
- Op de fiets door het Loiredal – het dal van de burgers - 9 oktober 2024
- Op de fiets door het Loiredal – het dal van de koningen - 1 oktober 2024
- Slow travel door Macedonië - 17 juli 2024
Ellen says:
Hallo Theo,
Bij toeval kom ik dit verhaal van jou over Tibet tegen. Het is een goed leesbaar en informatief stuk, geïllustreerd met mooie foto’s. Toch even de volgende opmerkingen.
TAR is niet de “Tibetaanse Autonome Republiek” maar de “Tibetaanse Autonome Regio”.
En Amdo en Kham zijn niet ondergebracht in de Tibetaanse Autonome Regio. Deze Tibetaanse cultuur gebieden bevatten wel diverse Tibetaanse Autonome Prefecturen.
Inderdaad vergt een bezoek aan Tibet (in de zin van de TAR) een vergunning, die je alleen krijgt als je een vooraf georganiseerde tour boekt. Maar die tour hoeft niet een tour voor minimaal twee personen te zijn. Ook één persoon kan een “groep” vormen en zo een vergunning (de Tibet permit) krijgen. Ik reis zelf altijd solo in Tibet. Natuurlijk wel met gids en chauffeur met auto, die bij de georganiseerde tour horen.
Theo says:
Hallo Ellen
Dank voor de opmerkingen.
TAR had ik even moeten checken, slordig. Kham en Amdo zijn niet (als geheel) ondergebracht in de TAR. Maar delen ervan wel, en dat is wat er ook staat (stond). Kham en Amdo waren verdeeld over de TAR (klein deel) en andere provincies als genoemd. Ik heb even gezocht en het kleurenkaartje gevonden dat ik in een eerdere versie van het stuk had gebruikt, daar wordt iets duidelijker wat nu Kham en Amdo waren. Heb het wat aangepast. Dat je ook in je eentje een groep kunt worden weet ik. Tour van twee was meer bedoeld als voorbeeld dan als beperking. Maar het is misschien handig als ik dat er even bij vermeld inderdaad.
Al doende vond ik nog wat nuttige linkjes en illustraties. Beter zo denk ik.
Groet
Theo