Een kleine zes uur ten noorden van Dali zie ik op een wegwijzer dat Shangri-La nog maar 112 kilometer ver is. Ik ben op weg naar Zhongdian, wat reizend vanaf Dali de poort is van de Tibetaanse culturele wereld. Een wereld die een veel groter gebied omvat dan uitsluitend de Tibetaanse Autonome Regio, de oficiele naam van wat meestal Tibet genoemd wordt. Het noorden van Yunnan en het westen van Sichuan zijn grotendeels Tibetaans en makkelijker te bereizen dan de Tibetaanse Autonome Regio.
Drie jaar eerder, in 2002, was ik er een dag op doorreis. Terwijl ik in het populaire Tibet café zat te ontbijten las ik in een Engelstalige krant dat de overheid besloten had het Shangri-La toerisme te promoten. Toerisme moest één van de peilers worden voor de economische opbloei van de achtergebleven binnenlanden. Er was drie miljard dollar uitgetrokken voor de infrastructuur en voorzieningen.
Shangri-La
Shangri-La is de naam van het aardse paradijs uit de in 1933 door de Engelse auteur James Hilton geschreven roman Lost Horizon. Deze schrijver is zelf nooit in China geweest. Hij baseerde zijn beschrijvingen op de boeken van Joseph Rock, een Amerikaanse ontdekkingsreiziger en botanicus van Oostenrijkse komaf. Het meerdere malen verfilmde boek gaat over drie Britten en een Amerikaan die een vliegtuigongeluk overleven en belanden in een afgelegen klooster. Dit paradijselijk aan de voet van de Tibetaanse berg Karakal gelegen klooster wordt Shangri-La genoemd. De bewoners van dit klooster hebben de eeuwige jeugd en worden honderden jaren oud. Sindsdien is Shangri-La een synoniem geworden voor een paradijselijk oord.
Drie plaatsen in de regio claimden het ware Shangri-La te zijn op basis van een gelijkenis met het in het boek beschreven landschap, waarin de puntvormige berg Karakal, een hoofdrol speelde. De provinciale overheid hakte de knoop door en besloot de hele regio om te dopen tot Shangri-La. Zhongdian zou voortaan als downtown Shangri-La door het leven gaan.
Tibetaanse façades en een oud stadje
De middag ervoor had ik, lopend door het stadje, gezien dat de hoofdstraat, die ruim een kilometer lang is, aan weerszijden voor meer dan de helft in de steigers stond. Op die steigers was een klein legioen werklieden druk doende alle façades geheel om te stylen. De meeste gebouwen waren uitgevoerd met witte tegels en blauw- of groenbeglaasde raampartijen. Een bouwstijl die een tijd lang erg populair was in China. Nu werden de tegels aangesmeerd met cement en vervolgens glad gestuukt. Daarna volgde een gebroken wit of pastel tintje en werden de muren boven de ramen opgeleukt met Tibetaans ogende houten raamversieringen die zo te zien in grootverbruikershoeveelheden uit een lokale timmerfabriek waren aangevoerd. Andere gebouwen werden gesloopt. Ik zag hoe mannen op drie hoog een muur letterlijk voor hun voeten weg sloegen.
De hoofdstraat van Zhongdian in de steigers
De Arbodienst kennen ze ook niet
En er was ook een ‘old town’, een verzameling vervallen huisjes, meest bewoond door bejaarden of leegstaand. Bleke aardetinten en een verstilde sfeer. In het midden een kloostertje waarin twee monniken waren achtergebleven die trots op de serie zwart wit foto’s aan de muur wezen waarop deelnemers aan de lange mars, zoals Mao en Deng, te zien waren.
De daken van de oude stad
Gezicht over de oude stad van Zhongdian
De straatjes van de oude stad van Zhongdian
De wegen naar het paradijs
Aan alle wegen die vanuit Chengdu naar het aanstaande paradijs leidden werd destijds hard gewerkt door duizenden wegwerkers. Het was niet ongewoon om honderd kilometer lang om de paar honderd meter een ietwat shabby kampement langs de weg te zien. Uit zo’n kampement opereerden een stuk of tien wegwerkers.
Werken aan Chinese wegen, zeker in afgelegen bergachtige gebieden, gaat niet als in Europa. Er worden geen stukken weg aangepakt met machines die zich langzaam over het wegdek verplaatsen, een gerenoveerd deel achter zich latend. In China worden lange stukken weg parallel bewerkt door een grote massa arbeiders. Ze egaliseren, vullen op, blazen rotsen op, vermalen steen tot gruis, mixen beton in een plastic kuipje, gieten ter plekke betonblokken die als vangrail dienst doen, graven afwateringskanalen en metselen borstweringen. Ik schatte toen dat er zeker 60 wegwerkers per kilometer bezig waren. Op 100 kilometer moeten er dan volgens die voorzichtige schatting zeker zesduizend arbeiders aan de slag zijn geweest. En ik had tussen Chengdu en Zhongdian meer dan 400 kilometer wegwerkzaamheden gezien.
De weg naar Zhongdian
De nieuw gecreëerde stad
Als ik na twee jaar terug ben maak ik tegen de avond een ronde door Shangri-La town. De hoofdstraat en de omringende straten zijn inmiddels af en ogen op een wat kustmatige manier Tibetaans. Het oude dorp is bijna volledig afgebroken. In een verlaten boerderij is een soort pop-up bar gevestigd genaamd ‘The Cow Shelter’. Je kunt er biljarten, biertjes drinken uit een grote diepvrieskist en zelfs een jointje roken. Een hangout voor wat alternatieve jeugd en de incidentele backpacker. Ik was dit keer onderweg naar een paardenfestival in Litang..
En nog twee jaar later doe ik Shangri La weer aan. Dit keer als startplaats voor een overland avontuur naar Lhasa. Het is 2007 en de oude stad is deels heropgebouwd, De panden die er nu staan zijn in een stijl die traditioneel oogt, maar absoluut niet lijkt op wat er eeuwenlang stond. Het is geen woonwijkje meer. Er zijn nu talloze winkels, restaurantjes en ‘gloedoude’ bars verlicht door rode lampions. En er is een ‘marktplein’ aangelegd en in de avond wordt hier druk gevolksdanst door jong en oud.
Het klooster wordt grondig uitgebreid
De daken van de nieuwe oude stad van Shangri-La
Straatbeeld in de nieuwe oude stad van Shangri-La
De werkzaamheden zijn nog niet helemaal af, maar hier wordt niet gestopt voor een zorgvuldige illusie is gecreëerd zijn van alles wat Chinezen als sfeervol en authentiek beschouwen. Opgeleukt met betonnen leeuwen, vijvertjes en veel gekleurde lichtjes. Een twaalf meter hoge parodie op de Tibetaanse gebedsmolen -een instrument van religie- wordt rondgedraaid door gierend lachende Chinese toeristen. Disney Tibet in wording.
De gebedsmolen voor Chinese toeristen
De promotie van het paradijs
De toeristen zijn nog niet massaal komen opdraven. Aan het paradijs wordt ook nog druk gewerkt: er moeten nog honderden kilometers weg touringcarrijp gemaakt worden. In een paradijs valt het licht niet om de haverklap uit, en de paradijselijke waterdruk moet natuurlijk van dien aard zijn dat ook ‘s avonds een douche genomen kan worden.
Er is een televisie in de bar van mijn guesthouse, net in de meeste restaurants waar ik eet. De staatszenders hebben in hun programmering veel plaats ingeruimd voor beelden van zangers en zangeressen die weemoedige liederen zingen in een bloeiende weide, bevolkt door yaks, paarden en kleurrijk geklede minderheden die hun dansjes doen op het ritme van de muziek. Op de verre achtergrond besneeuwde toppen en een helderblauwe lucht. Af en toe worden deze thema’s afgewisseld met groene bossen, bloemen en watervallen. In de krant lees ik dat de Chinezen er een vrije week bij krijgen om meer van hun verworven welvaart uit te kunnen geven.
De attractie is gecreëerd, de promotie gestart. Als de duizenden kilometers asfalt gereed zijn kunnen de talloze busladingen toeristen hun weg vinden naar dit nieuw gecreëerde paradijs.
Voor een kaartje van de Tibetaanse wereld in China en meer foto’s zie hier.
Je schept het cement dus steeds een plank hoger. Van een teiltje naar de bekisting
- Beieren anders: Augsburg en Regensburg - 11 januari 2024
- Pyrénées-Orientales: Mountainbiken in de Albères - 5 oktober 2023
- De Carian Way: erfgoed in Turkije - 23 augustus 2023
Anneriet zegt:
Dag Theo,
Om mijn zusje, dat in Australie woont, ieder jaar te kunnen zien, spreken wij soms ergens halverwege de aardbol met elkaar af en dat hebben we nu al 2 keer in China gedaan en willen in mei volgend jaar wel weer.
We denken o.a. aan Zhongdian, maar ik word niet erg vrolijk van jouw verhaal…………….Bovendien vraag ik me af hoe het met de bereikbaarheid van omliggende stadjes/dorpjes en natuurgebieden om te wandelen zit.
Vriendelijke groet,
Anneriet van Heusden.
Theo zegt:
Shangri la o als het nu is is een gecreëerde plek. Voor Chinese toeristen. Dat neemt niet weg dat er ook wel leuke plekjes in de oude stad te vinden zijn. Verschillende reisorganisaties gaan er ook heen. Maar het is dus geen oude stad. Het schijnt dat het (wel echte) klooster buiten de stad niet of lastig te bezoeken is (bron: reizen Waes). Maar je kunt fietsen naar verschillende kleine dorpjes. Ook Lijiang, de stad ervoor vanaf Kunming is erg populair bij Chinese toeristen en erg druk. Maar daar kun je wel veel in de omgeving fietsen en wandelen. Iets meer richting Kunming ligt Shaxi, dat (naar ik lees) nog relatief onbedorven is. En daarvoor Dali. Toeristisch in de stad, maar langs Erhai Lake zijn zat leuke dorpjes. Vlieg je op Chengdu dan kun je ook de Tibetaanse wereld in. Tagong. Hard reizen maar mooi.
Rieki Crins zegt:
Hi, dank voor je mooie berichtgeving,
Ik ben nu 61 jaar en heb de wereld bereisd. Ik ben antropologe en heb 25 jaar in Bhutan onderzoek en projecten opgezet. Net als jij heb ik prachtige plekken bezocht die geheel authentiek waren, maar helaas, het is niet meer. Bijvoorbeeld Thailand en de mooie eilanden, nu totaal overspoeld met toeristen en vervuild. Bhutan is ook een Disney-wereld geworden waar de toerist 250 UDS per dag moet betalen om met vele anderen in de rij te staan om een tempel te bezoeken. Deze zomer heb ik een reis door Tibet gemaakt. Zeer bedroevend, de Chinezen hebben er een open museum van gemaakt. Maar er zijn nog veel plekken die “off the beaten track” zijn maar: vertel het aan niemand!!
Theo zegt:
Ja, ik heb ook de neiging om die plekken waar ik mooie herinneringen aan heb te vermijden. Ik ben alleen bang dat ik wat plekken ‘off the beaten track’ verklapt heb 🙂 https://www.reishonger.nl/reisverslagen/detourism-mijd-de-massa/
Justin zegt:
Hey Theo,
Weet jij toevallig waar wij de Cow Shelter in Shangri La kunnen vinden?
Theo zegt:
Hallo Justin
De Cow shelter was er toen ik Shangri La in 2005 bezocht. Het was een soort pop-up gelegenheid in (inderdaad) een koeienstal. In één van de straatjes van de oude stad. Twee jaar later was die opnieuw opgebouwd in toeristenversie. En was de Cow shelter dus weg.